Hoplitis papaveris (murarka makowa) – charakterystyka

Pszczoła makowa (Hoplitis papaveris) jest dla mnie wyjątkowa. Nie tylko dlatego, że spowodowała, że zainteresowałam się dzikimi pszczołami, ale dlatego, że do budowania swojego gniazda wykorzystuje płatki kwiatów. Jest w tym coś tak egzotycznego, a zarazem poetyckiego, że obserwowanie tego gatunku sprawia wrażenie przebywania na pograniczu magicznego świata.

Makowa czy powojówka?

Właściwa nazwa to murarka powojówka (Hoplitis papaveris), ale nazwa ta nie pasuje mi do pszczoły, która w łacińskiej nazwie ma mak. Jest on dla niej najważniejszym kwiatem, podczas gdy płatki powoju są materiałem zastępczym, używanym, gdy płatków maku brak.

Występowanie

Tereny, na których gniazduje, to powierzchnie nieosłonięte roślinnością.
Swoje gniazda drąży w mocno wydeptanej lub wyschniętej na skorupę piaszczystej ziemi. Stąd często zdarza się, że na miejsca gniazd wybiera nieutwardzone drogi, co bywa dla niej ryzykowne ze względu na ruch samochodów.

Kiedy możemy ją spotkać

Czas lotu murarki makowej (Hoplitis papaveris) przypada na miesiące, w których temperatury sięgają powyżej 20 st. C (maj – lipiec).

Samce murarki makowej (Hoplitis papaveris)

Samce pojawiają się jako pierwsi, po czym rozpoczynają szukanie samic na roślinach przez nie odwiedzanych. Wyznaczają sobie punkty orientacyjne, które patrolują. Oprócz roślin mogą to być także kamienie, deski, czy inne miejsca. Latają wtedy na przykład w schemacie: chaber nr 1 – chaber nr 2 – chaber nr 3 – chaber nr 4 – ziemia, gdzie na chwilę się zatrzymują, a następnie powtarzają od początku cały cykl. Dzięki temu miałam chwilę, by się im przyjrzeć i zrobić zdjęcie.

Samice

Po pewnym czasie wygryzają się samice. Po kopulacji (niestety nie udało mi się obserwować ich w tym czasie) samica zajmuje się zakładaniem gniazda. Samice, tak jak samce, mają magnetyzująco niebieskie oczy. Szczoteczka brzuszna do zbierania pyłku jest koloru białego.

Budowa gniazda

Samica kopie gniazda w zbitej, piaszczystej ziemi na głębokość 5-7 cm. Na końcu tworzona jest komora lęgowa o długości około 1,5 cm. Drążąc tunel, piasek wynosi na odległość około metra od gniazda. Jest to raczej nietypowe, ponieważ większość pszczół wysypuje piasek obok wykopywanego tunelu. Murarka makowa (Hoplitis papaveris) porusza się bardzo szybko, stąd obserwacja czy zrobienie zdjęcia jest bardzo utrudnione.

Po wykopaniu tunelu, wycina płatki kwiatów formując je w kulę, po czym zanosi do wykopanego gniazda.

Ściany takiego wykopu wyłożone są kawałkami odciętymi z płatków maku. Cel tego zabiegu nie jest jeszcze wyjaśniony. Być może zabezpiecza to przed spadającymi ziarnami piasku lub przed grzybami.

Na końcu tunelu samica tworzy ok. półtoracentymetrową wnękę, gdzie umieszcza pyłek i jedno jajko (czasami dwa jajka w gnieździe – nie zostało zbadane, jakie czynniki powodują budowę gniazda składającego się z dwóch komórek, skądinąd bardziej opłacalnych). Zaledwie kilka dni po złożeniu jaj wylęga się larwa. Spędza zimę jako poczwarka. A na wiosnę cykl się powtarza.

Kwiaty wykorzystywane do budowy gniazda

Z moich dotychczasowych obserwacji murarki makowej (Hoplitis papaveris) korzysta ona do budowy gniazda z płatków maku, chabra, dziurawca, powoju. Z tym, że powój czy dziurawiec zostały wybrane, gdy zabrakło maku. Pszczoła korzysta z jednego kwiatu wielokrotnie, wycinając po kolei kolejne jego płatki.
W publikacjach, które podaję na dole, do budowy gniazd wymieniane są również: bodziszek łąkowy (Geranium pratense), janowiec barwierski (Genista tinctoria), ślaz piżmowy (Malva moschata), posłonek (Helianthemum).

Używany do oprowiantowania gniazda pyłek pochodzi z maku, chabra, żmijowca zwyczajnego. Literatura podaje również świerzbnicę (Knautia arvensis).

Po oprowiantowaniu gniazda i przykryciu komórki płatkami maku pszczoła zaczyna zasypywać tunel. Robi to rozluźniając żuwaczkami ścianki i osypując je. Robi to tak skutecznie, że po skończeniu nie widać, że w tym miejscu kiedykolwiek było gniazdo.

Antagoniści murarki makowej (Hoplitis papaveris)

Pasożytami gniazdowymi murarki makowej są ścieski: ścieska niedopaska (Coelioxys inermis), ścieska komonicówka (Coelioxys mandibularis). Są to pszczoły, które nie zbierają pyłku. Korzystają z zapasów gromadzonych przez ich gatunki żywicielskie. Podczas nieobecności pszczoły – właścicielki gniazda – podrzucają do jej miejsca lęgu swoje jajko. Takie pszczoły-kukułki.

Szukajcie charakterystycznie wyciętych maków

Obserwowanie murarki makowej to przeżycie niczym wyprawa do bajkowego świata, dlatego bacznie przyglądajcie się makom a gdy znajdziecie takie „ogryzione”, to będzie znak… Ona gdzieś tam jest! 🙂

Korzystając z pracy żółto-czarnej koleżanki

Poszukując gniazd murarki makowej zauważyłam, że preferuje ona identyczne warunki glebowe jak występująca tu bolica rogata (Odynerus reniformis) i gniazdują często będąc bliskimi sąsiadami 🙂

Charakterystyczną cechą murarki makowej (Hoplitis papaveris) jest budowa tunelu poprzez wynoszenie materiału w odległości ok. metra poza gniazdo, stąd w jego pobliżu nie widać nigdy składowanego piasku.

Natomiast Ordynerus reniformis budując swoje gniazda tworzy pewnego rodzaju „wyrobiska”, które często pozostawia i nie kontynuuje przy nich pracy (być może korzysta jedynie z wilgotnej ziemi potrzebnej do budowy właściwego gniazda?).

Ze względu na to, że część gniazd murarek makowych ma niestandardowy wygląd, podejrzewam, że wykorzystują one czasem pozostawione przez Ordynerus reniformis otwory. Posiadają one wtedy charakterystyczny „wieniec” wokół wejścia.

W biuletynie „XVII Sympozjum Sekcji Hymenopterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego (Ojców, 10-11 maja 2010 r.) ” znalazłam informację, że „samice Hoplitis papaveris prezentują niezwykłą strategię przy budowie gniazd, zasiedlając opuszczone gniazda pszczół ziemnych (głównie porobnic) lub drążąc je samodzielnie w mniej lub bardziej zwartym podłożu”, stąd myślę, że moja obserwacja oraz wnioski są prawdopodobne.

Zobacz też

Oznaczenie ze zdjęć i nieocenione wsparcie w odnalezieniu tego rzadkiego gatunku należy do Darka Ogrodnika 🙂 Dziękuję.

Źródła i dodatkowa lektura:

1. http://www.die-natur-gewinnt-immer.de/fileadmin/_migrated/content_uploads/Projektbericht_Mohnbiene.PDF
2. https://www.wildbienen.info/downloads/4_36d3.pdf
3. https://www.wildbienen.info/bluetenbesuch/zwecke_f.php
4. https://www.zobodat.at/pdf/Bembix_8_0022-0030.pdf
5. http://www.lpv-bamberg.de/pdf/Kinderstube_aus_rotem_Samt.pd
6. http://pte.au.poznan.pl/Hymenoptera/Biuletyn-streszczenia_XVII_sympozjum.pdf
7. Paul Westrich: Wildbienen Deutschlands, Stuttgrat 2018.
8. H. Wiesbauer, Wilde Bienen: Biologie – Lebensraumdynamik am Beispiel Österreichs – Artenporträts, Stuttgart 2017.