Hoplitis papaveris (murarka makowa) – charakterystyka

Pszczoła makowa (Hoplitis papaveris) jest dla mnie wyjątkowa. Nie tylko dlatego, że spowodowała, że zainteresowałam się dzikimi pszczołami, ale dlatego, że do budowania swojego gniazda wykorzystuje płatki kwiatów. Jest w tym coś tak egzotycznego a zarazem poetyckiego, że obserwowanie tego gatunku sprawia wrażenie przebywania na pograniczu magicznego świata.

Właściwa nazwa to murarka powojówka (Hoplitis papaveris), ale nazwa ta nie pasuje mi do pszczoły, która w łacińskiej nazwie ma mak. Jest on dla niej najważniejszym kwiatem, podczas gdy płatki powoju są materiałem zastępczym, używanym, gdy płatków maku brak.

Występowanie

Tereny, na których występuje, to powierzchnie nieosłonięte roślinnością.
Swoje gniazda drąży w mocno wydeptanej lub wyschniętej na skorupę piaszczystej ziemi. Stąd często zdarza się, że na miejsca gniazd wybiera nieutwardzone drogi, co bywa dla niej ryzykowne ze względu na ruch samochodów.

Czas lotu murarki makowej (Hoplitis papaveris) przypada na miesiące, w których temperatury sięgają powyżej 20 st. C (maj – lipiec).
W tym sezonie (2019) pierwszego samca spotkałam 30 maja, kiedy to od kilku dni trwała seria pierwszych gorących dni tego roku. Samce pojawiają się jako pierwsi, po czym rozpoczynają szukanie samic na roślinach przez nie odwiedzanych. Obserwowałam ich, gdy na swoje wybranki czekali na chabrach. Ciekawe jest to, że samce latały w schemacie: chaber nr 1 – chaber nr 2 – chaber nr 3 – chaber nr 4 – ziemia, gdzie na chwilę się zatrzymują, a następnie powtarzają od początku cały cykl. Dzięki temu miałam chwilę, by się im przyjrzeć i zrobić zdjęcie.

Po pewnym czasie wygryzają się samice. Po kopulacji (niestety nie udało mi się obserwować ich w tym czasie) samica zajmuje się zakładaniem gniazda. Pierwszą samicę murarki makowej (Hoplitis papaveris) przy gnieździe spotkałam 4 czerwca.

Budowa gniazda

Samica kopie gniazda w zbitej, piaszczystej ziemi na głębokość 5-7 cm. Na końcu tworzona jest komora lęgowa o długości około 1,5 cm. Drążąc tunel, piasek wynosi na odległość około metra od gniazda. Jest to raczej nietypowe, ponieważ większość pszczół wysypuje piasek obok wykopywanego tunelu. Murarka makowa (Hoplitis papaveris) porusza się bardzo szybko, stąd obserwacja czy zrobienie zdjęcia jest bardzo utrudnione.

Po wykopaniu tunelu, wycina płatki maku lub chabra formując je w kulę, po czym zanosi ją do wykopanego gniazda.
Ściany takiego wykopu wyłożone są kawałkami odciętymi z płatków maku. Cel tego zabiegu nie jest jeszcze wyjaśniony. Być może zabezpiecza to przed spadającymi ziarnami piasku lub przed grzybami.

Miałam okazję obserwować wykładanie gniazda płatkami maku. Murarka makowa (Hoplitis papaveris) z gniazda wyrzuciła kulkę zwiniętego płatka maku, który rozwinął się na zewnątrz, po czym wleciała z powrotem powodując przyleganie kawałka maku do ścianki tunelu. Wszystko dzieje się w niesamowitym tempie!

Pracę pszczoły widać na filmie. Ok. 45 sekundy wnosi do gniazda widoczny kawałek maku 🙂

Odgłos lotu, „bzyczenie”, jest bardzo charakterystyczne, stąd czekając przy obiektywie aparatu, nie musiałam cały czas patrzeć się przez „wizjer”, lecz słysząc krążenie nad głową dopiero mogłam przygotować się do zrobienia zdjęcia.

Na końcu tunelu tworzy ok. półtoracentymetrową wnękę, gdzie umieszcza pyłek i jedno jajko (czasami dwa jajka w gnieździe – nie zostało zbadane, jakie czynniki powodują budowę gniazda składającego się z dwóch komórek, skądinąd bardziej opłacalnych). Zaledwie kilka dni po złożeniu jaj wylęga się larwa. Spędza zimę jako poczwarka. A na wiosnę cykl się powtarza.

Kwiaty wykorzystywane do budowy gniazda

Z moich dotychczasowych obserwacji murarki makowej (Hoplitis papaveris) korzysta ona do budowy gniazda z płatków maku, chabra, dziurawca, powoju. Z tym, że powój czy dziurawiec zostały wybrane, gdy zabrakło maku. Pszczoła korzysta z jednego kwiatu wielokrotnie, wycinając po kolei kolejne jego płatki.
W publikacjach, którą podaję na dole, do budowy gniazd wymieniane są również: bodziszek łąkowego (Geranium pratense), janowiec barwierski (Genista tinctoria), ślaz piżmowy (Malva moschata), posłonek (Helianthemum).

Używany do oprowiantowania gniazda pyłek pochodzi z maku, chabra, żmijowca (obserwacje na podstawie koloru pyłku na szczoteczce brzusznej i odwiedzanych kwiatów). Literatura podaje również świerzbnicę (Knautia arvensis).

Po oprowiantowaniu gniazda i przykryciu komórki płatkami maku pszczoła zaczyna zasypywać tunel. Robi to rozluźniając żuwaczkami ścianki i osypując je. Robi to tak skutecznie, że po skończeniu nie widać, że w tym miejscu kiedykolwiek było gniazdo.

Antagoniści murarki makowej (Hoplitis papaveris)

Pasożytami gniazdowymi murarki makowej są ścieski: ścieska niedopaska (Coelioxys inermis), ścieska komonicówka (Coelioxys mandibularis). Są to pszczoły, które nie zbierają pyłku. Korzystają z zapasów gromadzonych przez ich gatunki żywicielskie. Podczas nieobecności pszczoły – właścicielki gniazda – podrzucają do jej miejsca lęgu swoje jajko.

Szukajcie charakterystycznie wyciętych maków

Obserwowanie murarki makowej to przeżycie niczym wyprawa do bajkowego świata, dlatego bacznie przyglądajcie się makom a gdy znajdziecie takie „ogryzione”, to ruszcie na poszukiwania… Ona gdzieś tam jest! 🙂

Źródła:
1. http://www.die-natur-gewinnt-immer.de/fileadmin/_migrated/content_uploads/Projektbericht_Mohnbiene.PDF
2. https://www.wildbienen.info/downloads/4_36d3.pdf
3. https://www.wildbienen.info/bluetenbesuch/zwecke_f.php
4. https://www.zobodat.at/pdf/Bembix_8_0022-0030.pdf
5. http://www.lpv-bamberg.de/pdf/Kinderstube_aus_rotem_Samt.pd
6. http://pte.au.poznan.pl/Hymenoptera/Biuletyn-streszczenia_XVII_sympozjum.pdf

Oznaczenie ze zdjęć i nieocenione wsparcie w odnalezieniu tego rzadkiego gatunku należy do Darka Ogrodnika 🙂 Dziękuję.