Chelostoma rapunculi (nożycówka świerzbnicówka)

Szukając zdjęć do wpisu o gniazdach tworzonych z czarnego bzu, natrafiłam na zdjęcia nożycówki świerzbnicówki (Chelostoma rapunculi). Niniejszy wpis jest krótką charakterystyką tej pszczoły a także fotograficznym zapisem budowy gniazda krok po kroku.

Wygląd nożycówki świerzbnicówki (Chelostoma rapunculi)

Informacje w tym fragmencie są częścią osobnego artykułu: Jak rozpoznawać pszczoły w domku dla owadów, napisanego wspólnie z Darkiem Ogrodnikiem (Dareckim).

Środowisko życia i gniazdowanie

Nożycówka świerzbnicówka (Chelostoma rapunculi) odwiedza brzegi lasów, polany, ogrody, sady, parki a nawet balkony. Gniazduje w martwych gałęziach, w drewnie – w wygryzionych przez inne owady chodnikach, trzcinie a także w strzechach. W związku z tym może stać się również mieszkańcem domków dla owadów. Preferuje średnicę otworu w zakresie 3-4 mm. W gniazdach o większej średnicy ok. 4 mm udział samic jest znacznie większy niż w mniejszej średnicy (3 mm).

Samce pojawiają się ok. tygodnia przed samicami. Samce patrolują gatunki roślin odwiedzane przez samice, dlatego też często można zaobserwować zgrupowania śpiących w dzwonkach samców.

Gniazda zakładane są w otworach liniowo (jedno za drugim). Samica buduje tylną ścianę, a potem jedna za drugą kolejno komórki. Po zaopatrzeniu komory pyłkiem i złożeniu jaja, pszczoła przedziela je cienką ścianką tworzoną z mieszaniny gliny, nektaru, śliny i piasku. Następnie składa kolejne jajo…itd. Kokon, w który obleka się larwa jest białawy, lekko przezroczysty.

Stare gniazda bardzo chętnie są wykorzystywane ponownie. Samica oczyszcza rurkę, a potem zakłada w niej gniazdo.

Charakterystyczne jest zamknięcie gniazda, na które składają się małe kamienie umieszczane w miękkiej zaprawie. Po wyschnięciu zatyczka gniazda staje się twarda.

W literaturze można znaleźć informację o pasożytach gniazdowych takich jak szmeronia (Stelis breviuscula), jednak związek jej z nożycówką Westrich podaje w wątpliwość.

Smakowite zamknięcie

Za względu na to, że zaprawa wykonywana jest m.in. z nektaru, często podczas budowy gniazda można zauważyć inne owady, które chcą skorzystać z nektarowej zaprawy, np. mrówki. W czasie budowy gniazda przez nożycówkę obserwowałam zainteresowanego gniazdem węgarnika (Trypoxylon). Być może skusił go słodki smak zaprawy? A może chciał skorzystać z elementów zamknięcia, by zbudować swoje gniazdo?
Zamknięcie nożycówki jest jednak bardzo twarde i ciężko je uszkodzić.

Odwiedzane kwiaty

Pszczoły te związane są silnie z dzwonkami (Campanula), dlatego, jeżeli chcemy mieć takich gości w ogrodzie, oprócz materiałów gniazdowych w domku dla owadów, nie powinno zabraknąć w pobliżu również tych kwiatów (np. dzwonek okrągłolistny (Campanula rotundifolia), dzwonek brzoskwiniolistny (Campanula persicifolia)).

Spotkałam się z opinią, że, ze względu na związek z określonymi kwiatami, pszczoła ta może być zagrożona w środowisku rolniczym i ja również skłaniam się ku temu poglądowi. Dlatego przydomowe ogrody i miasta mogłyby być ostoją dla tego gatunku.

Pszczoły te spotkać można od czerwca do sierpnia.

Zatyczka gniazda

W dziale „Zamknięcie gniazd” pokazuję różne rodzaje zamknięć tworzonych przez żądłówki. Porównując je z zatyczkami w swoim domku dla owadów, trzeba mieć na uwadze, że owady mogą dysponować innym kolorem ziemi, gliny, piasku, kawałków drewna, stąd różnice w wyglądzie zamknięć mogą być znaczne. Na dole niniejszego wpisu zamieściłam odnośniki do prac, w których można obejrzeć i porównać inne zamknięcia gniazda nożycówki świerzbnicówki (Chelostoma rapunculi).

Źródła i dodatkowa lektura:
1. Paul Westrich: Wildbienen Deutschlands, Stuttgart 2018.
2. https://www.researchgate.net/publication/308708740_Mature_Larvae_and_Nesting_Biologies_of_Bees_Currently_Assigned_to_the_Osmiini_Apoidea_Megachilidae
3. https://www.researchgate.net/publication/273768499_Palaearctic_Chelostoma_bees_of_the_subgenus_Gyrodromella_Megachilidae_Osmiini_Biology_taxonomy_and_key_to_species
4. H. Wiesbauer, Wilde Bienen: Biologie – Lebensraumdynamik am Beispiel Österreichs – Artenporträts, Stuttgart 2017.
5. https://baza.biomap.pl/pl/getpdf/KdOOP_Hymenoptera_Apidae_Megachilinae_cz_XXIV_zesz_68f_nr_161.pdf

Oznaczenie owadów:
Darek Ogrodnik