Spotkanie z tą pszczołą to pozytywny wynik eksperymentów z suchymi łodygami. Rożyca błękitnawa (Ceratina cyanea) jest jednym z gatunków, które postanowiły wybrać przygotowane przeze mnie łodygi. Ogromnie się ucieszyłam, gdy zobaczyłam ją pierwszy raz. Żałowałam wtedy, że nie noszę tych staromodnych drewnianych chodaków, bo miałam ochotę skoczyć w górę i z radości stuknąć w powietrzu obcasami 🙂
Wygląd
To niepozornie owłosione maleństwo, mierzące 5-7 mm, o metalicznym zielono-niebieskim połysku, na pierwszy rzut oka nie kojarzy się z pszczołą. Jednak mimo mylącego wyglądu jest stuprocentowym przedstawicielem rodziny pszczołowatych. Samca od samicy odróżnić można po nadustku, który u samicy jest czarny, a u samca biały.
Sposób gniazdowania
Rożyce błękitnawe gniazda zakładają w łodygach zawierających szpik, np. jeżyn, malin, bzu czarnego, ostu, popłochu, dziewanny, bylicy, dzikiej róży, łopianu, winorośli, w których pszczoły samodzielnie wygryzają tunele gniazdowe.
Pszczoły zimują jako postać dorosła – nawet do 30 osobników w jednym gnieździe. Bywa też, że hibernują razem ze swoją matką.
Panuje tu równouprawnienie. Przy otworze, jako ostatni osobnik, może znajdować się zarówno samiec, jak i samica. Otwór w zimie pozostaje otwarty.
W maju wylatują, kopulują, a następnie drążą w łodygach gniazda (przeciętnie o długości 25-30 cm). Po wydrążeniu tunelu samica zaczyna zbierać pokarm dla potomstwa. Niewielkie ilości pyłku transportowane są na tylnych nogach, natomiast część połykana jest na czas transportu i zwracana w gnieździe. Po oprowiantowaniu komórki pyłkiem i nektarem, zostaje złożone jajo. Poszczególne komórki gniazdowe układne są jedna za drugą i oddzielane od siebie po kolei kawałkami miękkiego rdzenia. Larwy pszczoły po zjedzeniu przygotowanego pokarmu nie oblekają się w kokon – leżą bezpośrednio w komorze lęgowej. Nowe dorosłe pokolenie wylatuje z gniazda w okolicach sierpnia. Samce i samice nie kopulują wtedy ze sobą. Odwiedzają kwiaty, a chłodny czas spędzają w wydrążonej łodydze, w której następnie zimują.
Ciekawostką jest fakt, że samice tego gatunku żyją około roku a nawet potrafią dożyć 18 miesięcy!
Nie mam sumienia rozcinać gniazda po to tylko, by je sfotografować, choć wnętrze wygląda niesamowicie. Z pomocą przychodzą inne strony o podobnej tematyce i tutaj można obejrzeć wygląd gniazda w środku.
bylica 
malina 
czarny bez
Niezwykłe umiejętności
Samica matka często pilnuje wejścia do gniazda, aż do wygryzienia się jej potomstwa. Potrafi wydzielać substancję obronną, która może odstraszać, np. mrówki.
Wiosenne amory
Najczęściej spotykam kopulujące rożyce w sytuacji, gdy samica jest ukryta w gnieździe wystawiając jedynie odwłok, a samiec jest na zewnątrz. Mogłam przekonać się, że jest to dość bezpieczna pozycja, ponieważ spłoszony samiec odlatuje szybko, a samica musi jedynie wsunąć się głębiej do gniazda, by ukryć przed zagrożeniem. Spotykałam je również kopulujące na patykach, które nie miały wydrążonego rdzenia i nie zostały jeszcze zajęte na gniazdo.
Samce rożycy błękitnawej (Ceratina cyanea)
Nie da się ukryć, że na prezentowanych przeze mnie zdjęciach, przy gnieździe zauważyć można głównie samce. Samice zajęte są budową gniazda i jego zaopatrywaniem. Samce można spotkać wtedy wysiadujące przy otworze gniazda lub u wylotu tunelu. Szukają też okazji do kopulacji z samicą. W badaniach nad innym gatunkiem z tego rodzaju – Ceratina nigrolabiata – zaobserwowano opiekę obu rodziców, gdzie samce strzegą wejścia do gniazda. Jak to jest u naszej rożycy? Nie zostało to jeszcze zbadane. Długość życia pszczół z rodzaju rożyca (Ceratina) z pewnością wpływa na rozwój zachowań społecznych i jest to ciekawy przedmiot badań i obserwacji.
Odwiedzane kwiaty i środowisko życia
Rożyca błękitnawa (Ceratina cyanea) występuje w ubogich, suchych i słonecznych biotopach. Preferuje tereny sąsiadujące z otwartą przestrzenią i możliwością gniazdowania w łodygach/gałęziach roślin z miękkim rdzeniem. Spotkać ją można na kwiatach roślin z ośmiu rodzin: astrowatych, ogórecznikowatych, dzwonkowatych, goździkowatych, bobowatych, jasnotowatych, rezedowatych, marzanowatych. Odwiedza kwiaty takich roślin jak np. chaber bławatek, chaber nadreński, dzwonek okrągłolistny, goździk kartuzek, ostrożeń lancetowaty, żmijowiec zwyczajny.
Przegląd gniazd rożycy błękitnawej (Ceratina cyanea)
Obserwowane przeze mnie rożyce zajmowały łodygi z bylicy pospolitej, czarnego bzu, jeżyny, maliny, ale też dziewanny czy dzikiej róży.
Bylica 
Czarny bez 
Jeżyna 
Malina
Suche łodygi
Do tej pory w wystawianych przeze mnie łodygach zanotowałam takie żądłówki jak: samotka (Hylaeus sp.), węgarnik (Trypoxylon sp.), zamorek (Pemphredon sp.), murarka trójzębna (Hoplitis tridentata), murarka jastrzębcowa (Hoplitis leucomelana), pseudobolica ziołomirka (Gymnomerus laevipes), nibolica dwuzębna (Microdynerus parvulus), miesierka niedopaska (Megachile versicolor), a także murarka lucernową (Osmia caerulescens), która zajęła opuszczone i wydrążone już gniazdo.
O popularności tego typu łodyg wśród owadów świadczy chociażby fakt, że patyk, do którego przymocowana była łodyga bylicy, w której gniazdowała rożyca, zasiedlony został przez nibolicę dwuzębną (Microdynerus parvulus). Ech, ale to skomplikowane: bylice – rożyce – nibolice 😉
Patyk, do którego jest przywiązana, to miejsce gniazdowania nibolicy dwuzębnej (Microdynerus parvulus) (fot. Kasia Miesierka)
Moje rozważania na koniec
Gdy zaczynałam przygodę z suchymi łodygami zastanawiałam się, jakim zainteresowaniem wśród owadów będą się one cieszyć. Byłam zaskoczona, że każda z przygotowanych przeze mnie łodyg posiadała otwór świadczący o tym, że coś drążyło w niej tunel, lub widoczne było zamknięcie gniazda (z braku czasu nie udało mi się ustalić kolonizatorów wszystkich gniazd). Pokazuje to, że ważne jest nieusuwanie starych łodyg czy przerośniętych suchych chwastów. Zaschnięty badyl wygląda jesienią bardzo nieestetycznie, a kryć może piękny, metalicznie błyszczący skarb. Albo nawet 30 takich małych skarbów! Warto tworzyć miejsca niekoszone co roku, aby pszczoły i inne owady mogły zakończyć cykl rozwojowy.
Źródła i dodatkowa lektura:
- S.J. Falk, Field Guide to the Bees of Great Britain and Ireland, London 2016.
- 2. Paul Westrich: Wildbienen Deutschlands, Stuttgart 2018.
- 3. H. Wiesbauer, Wilde Bienen: Biologie – Lebensraumdynamik am Beispiel Österreichs – Artenporträts, Stuttgart 2017.
- https://insektarium.net/hymenoptera-2/apidae-pszczolowate/ceratina-cyanea-rozyca-blekitnawa/
- M. Moussa1, F. Esaïe, M. Sanda, Pollination Efficiency of Ceratina cyanea (Hymenoptera: Apidae) on Helianthus annuus (Asteraceae) Flowers at Dang (Ngaoundere, Cameroon), Open Journal of Ecology, 2022, 12, 66-80.
- Howell V. Daly, Taxonomy and ecology of Ceratinini of North Africa and the Iberian Peninsula (Hymenoptera: Apoidea), 2008, Systematic Entomology 8(1): 29 – 62.
- M. Mikat, L. Janosik, K. Cerna, E. Matouskova, Polyandrous bee provides extended offspring care biparentally as an alternative to monandry based eusociality, 2019, Proceedings of the National Academy of Sciences 116(13).
- M. Mikat, E. Matouskova, J. Straka, Nesting of Ceratina nigrolabiata, a biparental bee, Scientific Reports volume 11, nr 5026 (2021).
Oznaczenie owadów:
Darek Ogrodnik
