Lepiarka „bluszczówka” Colletes hederae oczekiwany gatunek w Polsce

Pszczołowate postrzegane są jako gatunki filiopatryczne, czyli cechujące się tendencją do powracania do miejsc pochodzenia lub zakładania gniazd w ich pobliżu. Gromadzone przez pszczoły zapasy energii pożytkowane są wyłącznie na rozwój potomstwa i czasem hibernację. Niedostatek zapasów nie pozwala pokonywać barier geograficznych, jak pasma górskie, morza czy oceany, z którymi świetnie radzą sobie inne organizmy, np. ptaki. Duże dyspersje u pszczół 100-1000 km są bardzo rzadkie, choć obserwuje się powolne rozszerzanie zasięgów poszczególnych gatunków.

Przykładowo w Polsce dwa gatunki trzmielowatych weszły w skład naszej Hymenopterofauny stosunkowo niedawno i rozszerzyły swój zasięg na prawie cały kraj. Jednym z nich jest trzmiel wschodni Bombus semenoviellus, który po raz pierwszy w Polsce wykazany został w roku 1994 na Suwalszczyźnie, a obecnie notowany jest już w zachodniej Polsce.

Podobna sytuacja miała miejsce z trzmielcem północnym Bombus flavidus, który w tym samym roku został pierwszy raz zaobserwowany na pojezierzu Ełckim (NE Polska), a w 2018 r. po raz pierwszy wykazany dla Polski zachodniej.

Powód rozszerzania zasięgu przez pszczołowate nie jest dokładnie poznany. Przypuszcza się, że wpływ na taką sytuację mają długie, ciepłe lata i jesień, które zapewniają dłuższy dostęp do bazy pokarmowej.

Innym przykładem nowego gatunku pszczoły w kraju jest wykazany w 2020 r. smuklik szerokopasy Halictus scabiosae, notowany także od kilka lat na licznych stanowiskach w Niemczech. Zaś gatunkiem, który jest ewenementem wśród rozprzestrzeniających swój zasięg pszczół jest lepiarka Colletes hederae, ściśle związana z bluszczem pospolitym Hedera helix.

Opisana po raz pierwszy dla nauki w 1993 roku ze zbiorów z Chorwacji, Włoch oraz południowych Niemiec i południowej Francji, obecnie objęła dwa kierunki rozszerzania zasięgu: północno-zachodni, docierając do naszych sąsiadów (Czechy, Słowacja, wschodnie Niemcy) oraz południowo-wschodni, gdzie stwierdzenia pochodzą z Serbii, Grecji, Bośni i Krymu.

Do Polski gatunek prawdopodobnie może wniknąć dwiema drogami. Od strony południowej przez tzw. Bramę Morawską (wąskie zapadlisko pomiędzy Sudetami a Karpatami stanowiące naturalne przejście między Polską, a naszymi południowymi sąsiadami). Na Słowacji w latach 2017-2020 gatunek wykazywany został na 24 stanowiskach, a w Czechach znana jest z kolejnych 19 stanowisk, wykrytych w roku 2020.

Z drugiej strony – gatunku można oczekiwać w zachodniej Polsce, na co wskazują obserwacje z Niemiec, gdzie w 2020 r. obserwowano pszczoły już koło Berlina. Do dnia dzisiejszego gatunku w kraju nie stwierdzono. Badania prowadzone w rezerwacie „Góra Gipsowa” w bliskim sąsiedztwie Bramy Morawskiej nie wykazały gatunku, a także obecnie prowadzone poszukiwania na zachodzie kraju nie przyniosły rezultatów.

Lepiarka „bluszczówka” wykazuje duże przywiązanie do kwitnących bluszczy pospolitych, z których pobiera około 98% zbieranego przez siebie pyłku. Z tego powodu poszukując tej pszczoły warto kontrolować stanowiska obfitujące w kwitnące bluszcze, najlepiej w bliskim sąsiedztwie piaszczystych skarp, dróg, fragmentów odsłoniętej, luźnej ziemi o południowej ekspozycji. Z doświadczeń opisanych z licznych krajów, gdzie gatunek został już zaobserwowany, wynika, że pszczoła ta nie ma dużych wymagań gniazdowych i spotykana jest na działkach budowlanych, trawnikach oraz w parkach.

Opisywana pszczoła jest gatunkiem typowo jesiennym. Największe nagromadzenie osobników przypada na okres kwitnięcia bluszczy (wrzesień- październik) i o tej porze roku należy rozpocząć poszukiwania. Owady największą aktywność dobową wykazują w najcieplejszych częściach dnia, między 11 a 16.

Przy sprzyjającej pogodzie, w czasie spaceru, wizyty w parku, założeniach pałacowych czy choćby cmentarzu, warto przyglądać się kwitnącym bluszczom, gdyż nigdy nie wiadomo, czy wśród licznie żerujących pszczół miodnych nie natkniemy się na nowego gościa 😉

LITERATURA:

1. Banaszak J et al. 2017. The Moravian Gate as route of migration of thermophilous bee species to Poland: fact or myth? A case study in the “Góra Gipsowa” steppe reserve and other habitats near Kietrz. Polish Journal of Entomology.
2. Bischoff I et al. 2005. On the biology of the ivy-bee Colletes hederae Schmidt & Westrich, 1993 (Hymenoptera, Apidae). Bonner Zoologische Beiträge.
3. Bogusch P. et al. 2021. The spread of Colletes hederae Schmidt & Westrich, 1993 continues – first records of this plasterer bee species from Slovakia and the Czech Republic. Biodiversity Data Journal.
4. Dellicour et al. 2014. Inferring the mode of colonization of the rapid range expansion of a solitary bee from multilocus DNA sequence variation. Journal of Evolutionary Biology.
5. Dubicka A., Czechowski P. 2020. Trzmielowate (Hymenoptera: Apidae: Bombini) województwa lubuskiego: wyniki obserwacji z lat 2016-2020. Przegl. Przyr.
6. Hennessy G. et al. 2021. Phenology of the specialist bee Colletes hederae and its dependence on Hedera helix L. in comparsion to a generalist, Apis mellifera. Arthropod-Plant Interactions.
7. Pawlikowski T. 2008. A distribution atlas of bumblebees in Poland. Wyd. Naukowe UMK. Toruń.
8. Saure C et al. 2019. Erstnachweise von drei ausbreitungsstarken Stechimmenarten für Berlin und Brandenburg (Hymenoptera Aculeata). Mrkische Entomologische Nachrichten.
9. Saure C. 2020. Bienen (Hymenoptera: Apiformes). In: Schnitter P (Ed.) Rote Listen Sachsen-Anhalt. Berichte des Landesamtes für Umweltschutz Sachsen-Anhalt. Landesamt für Umweltschutz Sachsen-Anhalt, Sachsen-Anhalt.