U pszczół występuje dymorfizm płciowy, co oznacza, że samce i samice różnią się wyglądem. Powoduje to, że musimy użyć innego klucza by zidentyfikować samca, a innego by samicę.
Wskazówki do rozróżniania płci u pszczół
Poniżej tabela pokazująca różnice pomiędzy płciami. Od reguły są wyjątki – cała tabela obrazuje cechy, które odróżniają obie płcie.
| Samce | Samice |
| przeważnie mniejsze od samicy; często rozmiar osobnika zależy od średnicy gniazda, w którym się rozwijał | większe, bardziej barwne i charakterystyczne |
| posiadają aparat kopulacyjny | mają żądło |
| trudne do oznaczania | łatwiejsze do oznaczania |
| brak aparatu do przenoszenia pyłku | występuje szczoteczka brzuszna, szczoteczka na trzeciej parze nóg czy koszyczki służące do transportu pyłku |
| 11 członowa wić czułka | 10 członowa wić czułka |
| odwłok zbudowany jest 7 tergitów i 6 sternitów | odwłok zbudowany jest z 6 tergitów i 6 sternitów |
| wylęgają się przeważnie tydzień, nawet dwa tygodnie, wcześniej niż samice | pojawiają się później niż samce (wyjątek: Halictidae) |
Samce
Opisując dzikie pszczoły przeważnie skupiamy się na samicach, ponieważ to one budują gniazda, czy też odwiedzają kwiaty roślin, z którymi związane są w mniejszym czy większym stopniu. Samce natomiast żyją krócej, nie uczestniczą w budowaniu gniazd czy opiece nad lęgiem, nie są przywiązane do określonych kwiatów roślin w poszukiwaniu dla siebie pokarmu, a ich głównym celem jest dążenie do kopulacji z partnerką. Samice pszczół kojarzone są z pracowitością, a samce – z lenistwem. Jednak nic bardziej mylnego! Mogą nas zachwycać nie tylko pięknem wyglądu, ale także różnorodnością zachowań, bo prowadzą nie mniej ciekawe i aktywne życie niż samice.
Adrena sp. 
Anthidium punctatum 
Anthophora aestivalis 
Colletes sp. 
Epeoloides coecutiens 
Epeolus variegatus 
Hoplitis papaveris 
Megachile ericetorum 
Megachile pilidens 
Osmia bicornis 
Osmia caerulescens 
Osmia niveata 
Osmia aurulenta
Samce są na ogół mniejsze niż samice i nie posiadają specjalnych narządów do zbierania pyłku. W przeciwieństwie do samic nie posiadają żądła, a także mają widocznie dłuższe czułki. Niektóre gatunki na twarzach posiadają „maski”.
Anthophora plumipes Anthophora aestivalis 
Lasioglossum 
Pseudoanthidium nanum 
Macropis europaea 
Eucera 
Trachusa byssina
Samice
Samice rozpoznać możemy po szczoteczce brzusznej, owłosionych nogach czy koszyczkach służących do przenoszenia pyłku.
Czułki
Samce mają zdecydowanie dłuższe czułki, podczas gdy u samicy są one krótkie. Poniższe zdjęcie prezentuje budowę czułków pszczoły. Składają się one z trzech elementów: trzonka, nóżki i wici czułka, która może mieć różną długość w zależności od płci. Samce mają 11-członową wić czułka, samice natomiast 10-członową.
W literaturze podawane są czasem długości czułków: 12-członowe (samica) lub 13-członowe (samiec). Wynika to ze sposobu liczenia części składowych czułków, np. jeden trzonek + jedna nóżka + 11 członów wici czułka = 13 członowa długość czułka. Mam nadzieję, że obrazek rozjaśni trochę ten galimatias.
Odwłok
Odwłok samicy zbudowany jest z 6 tergitów i 6 sternitów, natomiast samca składa się z 7 tergitów i 6 sternitów. Podczas liczenia tergitów (tj. górnych segmentów odwłoka) należy wziąć pod uwagę, że przeważnie tylko 5 z nich jest widocznych z góry, natomiast szósty i najmniejszy tergit bywa przykryty i dojrzeć można go tylko z tyłu i z boku.
Praktyczne rozróżnianie wybranych gatunków
Na koniec, na zdjęciach poniżej, zestawiłam zdjęcia pszczół z różnych rodzin. Samców i samic tego samego gatunku. Na zdjęciach nie uwzględniono skali/różnic w rozmiarze.
Samica na zdjęciu ma mniej owłosiony odwłok od samca, ale jest to tylko kwestia wytarcia włosów w przypadku tego osobnika (fot. Kasia)
Oznaczenie owadów i cenne uwagi, które zawarłam w niniejszym artykule:
Darek Ogrodnik
2 komentarze
Piękne zdjęcia, ciekawa treść artykułu.
Proszę o napisanie artykułu o pyłku kwiatowym zebranym przez pszczoły.
Dziękuję za miłe słowo. W najbliższym czasie zostanie opublikowany artykuł o zagęszczaniu nektaru. Myślę, że o pyłku kwiatowym też kiedyś powstanie 😉
Pozdrawiam serdecznie