Dzikie pszczoły wkładają dużo wysiłku w budowę i prowiantowanie gniazda, jednak straty w potomstwie bywają dość duże. Jednym z czynników wpływających na śmiertelność są choroby grzybiczne, ale także pszczoły-kukułki i inne pasożyty lęgowe, a także drapieżniki. Wiele zwierząt wyspecjalizowało się i nie może istnieć bez pewnych gatunków pszczół. Wśród fauny towarzyszącej są również owady, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla mieszkańców gniazd, a jedynie korzystają z resztek pożywienia. Chociaż słowo „pasożyt” wywołuje u nas negatywne skojarzenia, stanowią one ciekawą grupę organizmów, którym warto jest się przyjrzeć bliżej.
Artykuł jest dwuczęściowy i niektórzy antagoniści zostali zamieszczeni w dziale dotyczącym domku dla owadów.
PASOŻYTY DZIKICH PSZCZÓŁ
Nęczyn (Sphecodes), brzęczka (Melecta), ścieska (Coelioxys), mamrzyk (Epeoloides), mamrzyca (Epelous), szmeronia (Stelis), podsobka (Biastes), ogrotek (Dioxys), zwężnica (Thyreus)
U wielu gatunków dzikich pszczół samotnych obserwować możemy w obrębie gatunku wzajemne przejmowanie gniazd, wypędzanie przez większego osobnika mniejszego lub podkradanie sobie materiałów do jego budowy. Jednak to zachowanie nie jest warunkiem koniecznym dla przetrwania gatunku i nie wpływa na powstanie potomstwa, ponieważ mogą samodzielnie zbierać pokarm dla potomstwa i budować gniazda. Część dzikich pszczół jednak przyjęła pasożytniczy sposób rozrodu i nie posiada wykształconych narządów do zbierania pyłku, ani nie buduje gniazd. Bez zachowań pasożytniczych nie mogą się rozwijać. W Polsce 25% gatunków dzikich pszczół stanowią tzw. pszczoły-kukułki. Są to gatunki pszczół, które przyjęły taki sposób rozrodu. Nie zbierają pyłku, natomiast podrzucają swoje jaja do gniazd innych pszczół, korzystając ze zgromadzonego przez nie pokarmu. Z jednej strony przyjęty sposób rozrodu powoduje, że mogą się one obejść bez czasochłonnego budowania gniazda i jego zaopatrywania, z drugiej jednak strony powoduje, że są one zależne od swoich żywicieli. Bywa, że związek ten jest tak ścisły, że określony gatunek pszczoły-kukułki może pasożytować na gniazdach tylko jednego gatunku pszczoły lub blisko spokrewnionych gatunków.
Cyga porobnicówka (Ammobates punctatus) 
Ścieska niedopaska (Colioxys inermis) 
Stelis punctulatissima (szmeronia ciemnoskrzydła) 
Mamrzyk skrócinkowiec (Epeoloides coecutiens) 
Nęczyn (Sphecodes), koczownica (Nomada)
Trzmielce (Bombus-Psithyrus) są pasożytami społecznymi, a ich potomstwo wychowywane jest przez robotnice trzmieli, do gniazda którego muszą wtargnąć, by przejąć władzę królowej. Trzmiela królowa zostaje zabita lub wypędzona przez trzmielca, którego potomstwem opiekować się będą odtąd robotnice znajdujące się w gnieździe. Potomstwo trzmielca stanowią jedynie płodne samce i samice, brak wśród nich robotnic.
Wachlarzoskrzydłe (Strepsiptera)
Parazytoidy m.in. błonkówek. Samce są uskrzydlone, w przeciwieństwie do samic, które nigdy nie opuszczają swojego gospodarza.
Xylophrurus augustus
Gąsienicznik pasożytujący na różnych owadach. Ja znalazłam go w kokonach miesierki niedopaski (Megachile versicolor).
Czart srebrnoplamek (Anthrax varia)
Pasożytuje na pszczołach, a także grzebaczowatych. Jego ciało może mieć od 4 do 11 mm długości, ponieważ jej wielkość zależy od gniazda żywiciela. Zawsze spotykałam jej większych przedstawicieli. Gdy kręciła się w pobliżu gniazd małych grzebaczy, początkowo byłam przekonana, że trafiłam na inny gatunek. Była taka mała!
Bujanka (Bombylius)
Rodzaj muchówek podrzucających swoje jaja do gniazd dzikich pszczół. Otaczają końcówkę odwłoka w piasku i razem z jajami strzelają w kierunku otworu gniazd pszczół ziemnych. Widoczne szczególnie wczesną wiosną w pobliżu agregacji gniazd.
Bombylius major 
Bombylius posticus
Oleica krówka (Meloe proscarabaeus)
Pasożytuje na dzikich pszczołach z rodzaju pszczolinka (Andrena) i porobnica (Anthophora). Wiosną zapłodniona samica składa jaja w wykopanym dołku. Tej samej wiosny z jaj lęgną się larwy, zwane trójpazurkowcami. Posiadają pazurki, którymi muszą się uchwycić przylatującej do nich pszczoły. Skupiska larw możemy zauważyć na szczytach traw lub kwiatach, ponieważ oleice są pasożytami dzikich pszczół, w tym stadium muszą dostać się do ich gniazda. Larwa po dostaniu się do gniazda dzikiej pszczoły zjada jej jajo, a także pokarm przez nią zgromadzony. Przechodzi tam kolejne stadia rozwojowe. Następnie opuszcza gniazdo, przechodzi dalszy rozwój, by na wiosnę pojawił się dorosły owad i cykl się powtórzył.
Meloe proscarabaeus 
Trójpazurkowce 
Trójpazurkowiec
Listewnica skąpofraczka (Sitaris muralis)
Jaja składane są przy wejściach gniazd porobnic. Wiosną larwy przyczepiają się do samców pszczół i przenoszone są podczas krycia na samicę, a następnie transportowane przez nią do gniazda, gdzie larwy zjadają jego zawartość.
Sitaris muralis
Dętka rudonoga (Physocephala rufipes)
Pasożyt wewnętrzny m.in. trzmieli.
Physocephala rufipes
Trzmielówka (Volucella sp.)
Larwy muchówek rozwijają się w gniazdach m.in. trzmieli.
Volucella bombylans 
Volucella pellucens
Wyślepek łąkowy (Conops scutellatus)
Larwy rozwijają się w odwłokach m.in. trzmieli.
Ślipień trzmielowiec (Sicus ferrugineus)
Larwy rozwijają się w odwłokach m.in. trzmieli.
DRAPIEŻNIKI
Pszczoły stają się również ofiarami drapieżników, wśród których znajdziemy także zwierzęta, które wyspecjalizowały się w polowaniu na pszczoły.
Pająki
Niektóre pająki polują aktywnie, inne rozwijają sieci w oczekiwaniu na nieuważną ofiarę. Z pewnością fascynująca jest skuteczność pająków oraz ich umiejętność kamuflażu, gdzie przykładem może być pająk kwietnik. Potrafi on świetnie dostosować swój kolor do otoczenia, chociaż dysponuje jedynie trzema kolorami: białym, żółtym i zielonkawym. Zmiana koloru ma jednak swoje ograniczenia i potrafi trwać nawet kilka dni. Poluje na swoją ofiarę skradając się do niej, chwytając a następnie wstrzykując swój jad. Żeby uniknąć użądlenia pszczoły, na wstrzyknięcie jadu wybiera miejsce tuż za głową. Ciekawe jest to, że wraz z jadem pająk wstrzykuje soki trawienne i spożywa na miejscu swoją ofiarę. Po owadzie zostaje jedynie chitynowy pancerzyk. Niech nie dziwi nas tedy widok martwych pszczół i much pozostawionych w dziwnych pozach na kwiatach. To działalność kwietnika.
Mrówki (Formicidae)
Zdarza się, że mrówki plądrują gniazda pszczół i niszczą ich gniazda. Konkurują z nimi również o miejsca gniazdowania.
Bywa, że mrówki przepędzają pszczoły z kwiatów 
Przy gnieździe rożycy błękitnawej 
Przy gnieździe murarki jastrzębcowej 
Gniazdo murarki nakamionki (Hoplitis anthocopoides) 
Murarka muszlówka
Osmyk pszczolinkowiec (Cerceris rybyensis)
Przedstawiciel grzebaczowatych. Dla swojego potomstwa poluje na dzikie pszczoły. Postać dorosłą spotkać możemy na kwiatach.
Taszczyn pszczeli (Philanthus triangulum)
Poluje na pszczoły miodne. Rzadko, gdy brak w okolicy pszczół tego gatunku, może polować na inne dzikie pszczoły, np. obrostki (Dasypoda).
Ptaki
Pszczoły mogą stanowić również ptasią dietę. Posiadaczom domków znane są sikorki czy dzięcioły rozłupujące rurki trzcinowe. Z upodobania do konsumpcji żądłówek słynie żołna.
Ssaki
Na niszczenie gniazd pszczół mają też wpływ ssaki, np. myszy czy borsuki. Jednak mogą one również odgrywać pozytywną rolę, tworząc otwory, z których korzystają błonkówki.
INNE
Skorki, szczypawki, zauszniki
Zdarza się, że skorki wyjadają zapasy z niezamkniętych komórek lęgowych. Odwiedzają też domki dla owadów, jednak ja najczęściej spotykam je w suchych łodygach i to nawet dość często. Skorki chętnie odwiedzają gniazda murarki trójzębnej (Hoplitis tridentata) ze względu na duże rozmiary tunelu gniazda, ale korzystają też z gniazd innych pszczół, np. muraraki jastrzęcowej (Hoplitis leucomelana).
Człowiek
Obserwuję na forach trucie mrówek, niszczenie gniazd os, czy tępienie owadów, które należą do grupy pszczelich antagonistów. Jednak należy pamiętać, że największą szkodę pszczołom niesie ze sobą działalność człowieka.
Zobacz więcej:
12 komentarzy
Niezwykle szeroki jest wachlarz gatunków związanych ekologicznie z żądłówkami jako żywicielami. I Tobie naprawdę sporo z nich udało się zaobserwować. I są one co najmniej równie interesujące, jak same pszczoły. I chyba piękniejsze. Na pewno bardziej różnorodne. Systematycznie ubożejące populacje dzikich pszczół stanowią zagrożenie dla nich wszystkich.
Dziękuję Ci za miły komentarz.
Czuję na tej liście niedosyt chrząszczy i gąsienicznikowatych – szczególnie tych drugich.
Wygodne jest to, że pomoce gniazdowe w „domkach dla owadów” dają możliwość oglądania wszystkiego w jednym miejscu i znacznie ułatwiają obserwacje. W terenie jest znacznie gorzej, gdzie wszystko jest „rozpierzchnięte” i wymaga mnóstwo cierpliwości i czasu. Tutaj chyba zawsze będę miała niedosyt 🙂
Niestety wszelakich pasożytów pszczół samotnic jest sporo, nic na to nie poradzimy. Jak widać na pracowitych pszczółkach wielu korzysta, chyba cała przyroda tak funkcjonuje. My ludzie też podobnie. Na zdjęciu na samej górze piękne zdjęcie z pająkiem skakunem, to wyjątkowy sprzymierzeniec w walce z niechcianymi owadami, jednak przy dużej ilości gniazd może się nie wyrabiać. Rurki o mniejszych średnicach niż dla murarki ogrodowej chętnie są zasiedlane przez osy kopułkowate i również gąsienicznikowate.
Dotarłem tutaj dzięki Dzikim Pszczołom. Właśnie dzisiaj, pomimo dżdżystej pogody, poszukałem gałązek dla pszczółek w tym różycy błękitnawej. Zastanawiam się jakie dokładnie muszą to być patyki bowiem dysponuję świeżo ciętymi po np. porzeczkach, później z chryzantem gruntowych ale i jeżyny i malin. Czy międzywęźla nie przeszkadzają pszczółką?
Trudno znaleźć łodygi idealne, które nie będą miały międzywęźli. Odcinam liście starając się nie naruszać zbytnio zewnętrznej struktury łodygi.
W książkach dotyczących dzikich pszczół znalazłam informacje, że gatunki preferujące pionowe łodygi osiedlają się w łodygach: jeżyn, malin, bzu czarnego, ostu, popłochu, dziewanny, bylicy, dzikiej róży, łopianu, winorośli. Nie eksperymentowałam jeszcze z chryzantemą – gdyby efekt był pozytywny, proszę o informację.
„Dzikie Pszczoły”, to moja pokrewna pszczela dusza 🙂
Myślę, że warto byłoby wspomnieć również o Taszczynie Pszczelim, miałem swego czasu całe kolonie w ziemi spękanej od suszy. Byłem świadkiem jak wciąga pod ziemię schwytaną pszczołę.
Na stronie opisuję dzikie pszczoły i inne żądłówki. Nie zajmuje mnie pszczola miodna, dlatego nie umieścilam w tym zestawieniu taszczyna, który poluje na pszczoły miodne.
Jak są takie szkodniki i mam tylko domki dla pszczół, żeby je wspierać a nie chodować to muszę polować na drapieżniki pszczołowe? Czy one sobie radzą a drapieżniki pszczół samotnych są pożyteczne? (poza tym że jedzą pszczoły?
Przyroda to nie sielanka. Wszędzie roi się od pasożytów, drapieżników, rabusiów. Jest to nam dość dalekie, gdy nie musimy być tego naocznym świadkiem. Domek niestety (a może właśnie „stety”?) nam takie obserwacje bardzo ułatwia 😉 Są różne szkoły i opinie na ten temat. Zebrane są one na stronie: https://dzicyzapylacze.pl/domek-dla-owadow-faq/ Osobiście uważam, że pasożyty pszczół są równie fascynujące jak same pszczoły. A niektóre pszczoły są też pasożytami innych pszczół: https://dzicyzapylacze.pl/scieska-niedopaska-coelioxys-inermis/
Odnośnie szerszenia europejskiego – pracując na pasiece niejednokrotnie widzę szerszenie, które polują na pszczoły miodne. Często siadają przy wylotku ula i czekają na pszczołę, która wychodzi.
Znajomy ostatnio opowiadał mi, jak szerszenie pożywiają się przy Jego ulu. Nie jest to nic dziwnego, ponieważ w przypadku uli ma on łatwo dostępną stołówkę. Tak jak lis woli wejść do kurnika, niż pogonić za zającem, czy sikorka będzie dobierać się do gniazd w domku dla owadów i wyjadać masowo dzikie pszczoły. Szerszeń polując w naturalnych warunkach na dzikie pszczoły, które opisuję na swojej stronie, nie ma tak łatwo. Są one dla niego za małe i rozproszone. Ponieważ aktualnie mam nalot szerszeni i straszy mi wszystkie owady, obserwuję jego polowania w naturalnym środowisku i na kwiatach jego łupem padają głównie duże muchy. Nie jest wystarczająco zwrotny.
Pszczoły społeczne z rodzaju Apis też mają swoje mechanizmy obronne. Mogą ewolucyjnie wykształcać różne zachowania, jak straszenie szerszenia synchronicznie, na co nie mogą sobie biologiczne pozwolić pszczoły samotne.
Proszę tutaj dzikie leśne kundle mellifera w szyku obronnym: https://www.youtube.com/watch?v=gZp9JTG-Res
Tutaj materiał prof. Woyke Apis dorsata: https://www.youtube.com/watch?v=vH-N6oRdcTM
Martwy szerszeń przystawiany jest na patyczku.
Z daleka Apis florea i Apis dorsata mogą straszyć szerszenia tak:
https://www.youtube.com/watch?v=whh5y68hg68
https://pl.wikipedia.org/wiki/Wlotka_murarkowa