Ceratina cyanea (rożyca błękitnawa)

Spotkanie z tą pszczołą to pozytywny wynik eksperymentów z pionowymi pomocami gniazdowymi. Rożyca błękitnawa (Ceratina cyanea) jest jednym z gatunków, które postanowiły wybrać przygotowane przeze mnie pomoce lęgowe. Ogromnie się ucieszyłam, gdy zobaczyłam ją pierwszy raz. Żałowałam wtedy, że nie noszę tych staromodnych drewnianych chodaków, bo miałam ochotę skoczyć w górę i z radości stuknąć w powietrzu obcasami 🙂

Rożyca błękitnawa (Ceratina cyanea) (fot. Kasia)

Wygląd

To niepozornie owłosione maleństwo, mierzące 5-7 mm, o metalicznym zielono-niebieskim połysku, na pierwszy rzut oka nie kojarzy się z pszczołą. Jednak mimo mylącego wyglądu jest stuprocentowym przedstawicielem rodziny pszczołowatych. Samca od samicy odróżnić można po nadustku, który u samicy jest czarny, a u samca biały.

Samiec rożycy błękitnawej (Ceratina cyanea) na gnieździe w pędzie maliny (fot. Kasia)

Sposób gniazdowania

Rożyce błękitnawe gniazda zakładają w martwych łodygach zawierających szpik, np. jeżyn, malin, bzu czarnego, ostu, popłochu, dziewanny, bylicy, dzikiej róży, łopianu, winorośli, w których pszczoły samodzielnie wygryzają tunele gniazdowe.

Pszczoły zimują jako postać dorosła – nawet do 30 osobników w jednym gnieździe. Bywa też, że hibernują razem ze swoją matką.

Panuje tu równouprawnienie. Przy otworze, jako ostatni osobnik, może znajdować się zarówno samiec, jak i samica. Otwór w zimie pozostaje otwarty.

W chłodne dni zaglądając do gniazda ujrzeć możemy odwłok jednego z mieszkańców pomocy (fot. Kasia)

W maju wylatują, kopulują, a następnie drążą w łodygach gniazda (przeciętnie o długości 25-30 cm). Po wydrążeniu tunelu samica zaczyna zbierać pokarm dla potomstwa. Niewielkie ilości pyłku transportowane są na tylnych nogach, natomiast część połykana jest na czas transportu i zwracana w gnieździe. Po oprowiantowaniu komórki pyłkiem i nektarem, zostaje złożone jajo. Poszczególne komórki gniazdowe układne są jedna za drugą i oddzielane od siebie po kolei kawałkami miękkiego rdzenia. Larwy pszczoły po zjedzeniu przygotowanego pokarmu nie oblekają się w kokon – leżą bezpośrednio w komorze lęgowej. Nowe dorosłe pokolenie wylatuje z gniazda w okolicach sierpnia. Samce i samice nie kopulują wtedy ze sobą. Odwiedzają kwiaty, a chłodny czas spędzają w wydrążonej łodydze, w której następnie zimują.

Ciekawostką jest fakt, że samice tego gatunku żyją około roku a nawet potrafią dożyć 18 miesięcy!

Widok na gniazdo z oddalenia. Tu dopiero zobaczyć można, jak maleńka jest to pszczoła. Średnica łodygi to 1 cm a średnica otworu gniazda to zaledwie ok. 2 mm! Na drugim zdjęciu rożyca na palcu dla skali (fot. Kasia)

Nie mam sumienia rozcinać gniazda po to tylko, by je sfotografować, choć wnętrze wygląda niesamowicie. Z pomocą przychodzą inne strony o podobnej tematyce i tutaj można obejrzeć wygląd gniazda w środku.

Niezwykłe umiejętności

Samica matka często pilnuje wejścia do gniazda, aż do wygryzienia się jej potomstwa. Potrafi wydzielać substancję obronną, która może odstraszać, np. mrówki.

Rożyca pilnująca gniazda przed mrówkami (fot. Kasia)

Wiosenne amory

Najczęściej spotykam kopulujące rożyce w sytuacji, gdy samica jest ukryta w gnieździe wystawiając jedynie odwłok, a samiec jest na zewnątrz. Mogłam przekonać się, że jest to dość bezpieczna pozycja, ponieważ spłoszony samiec odlatuje szybko, a samica musi jedynie wsunąć się głębiej do gniazda, by ukryć przed zagrożeniem. Spotykałam je również kopulujące na patykach, które nie miały wydrążonego rdzenia i nie zostały jeszcze zajęte na gniazdo.

Na ostatnim zdjęciu para znajduje się na paliku bambusowym, których używałam do zaznaczania z nadzieją, że nic nie założy w tym gniazda. Okazało się jednak, że rożyca jest w stanie wydrążyć otwór nawet w tak twardym materiale i niedługo w paliku można było obserwować pszczołę (fot. Kasia)

Samce rożycy błękitnawej (Ceratina cyanea)

Nie da się ukryć, że na prezentowanych przeze mnie zdjęciach, przy gnieździe zauważyć można głównie samce. Samice zajęte są budową gniazda i jego zaopatrywaniem. Samce można spotkać wtedy wysiadujące przy otworze gniazda lub u wylotu tunelu. Szukają też okazji do kopulacji z samicą. W badaniach nad innym gatunkiem z tego rodzaju – Ceratina nigrolabiata – zaobserwowano opiekę obu rodziców, gdzie samce strzegą wejścia do gniazda. Jak to jest u naszej rożycy? Nie zostało to jeszcze zbadane. Długość życia pszczół z rodzaju rożyca (Ceratina) z pewnością wpływa na rozwój zachowań społecznych i jest to ciekawy przedmiot badań i obserwacji.

Samiec w gnieździe wydrążonym w pędzie maliny (fot. Kasia)

Odwiedzane kwiaty i środowisko życia

Rożyca błękitnawa (Ceratina cyanea) występuje w ubogich, suchych i słonecznych biotopach. Preferuje tereny sąsiadujące z otwartą przestrzenią i możliwością gniazdowania w suchych łodygach/gałęziach roślin. Spotkać ją można na kwiatach roślin z ośmiu rodzin: astrowatych, ogórecznikowatych, dzwonkowatych, goździkowatych, bobowatych, jasnotowatych, rezedowatych, marzanowatych. Odwiedza kwiaty takich roślin jak np. chaber bławatek, chaber nadreński, dzwonek okrągłolistny, goździk kartuzek, ostrożeń lancetowaty, żmijowiec zwyczajny.

Rożyca błękitnawa (Ceratina cyanea) na kwiatach (fot. Kasia)

Przegląd gniazd rożycy błękitnawej (Ceratina cyanea)

Obserwowane przeze mnie rożyce zajmowały głównie pomoce gniazdowe z bylicy pospolitej, czarnego bzu, jeżyny, maliny, ale też dziewanny czy dzikiej róży.

Pionowe pomoce gniazdowe

Do tej pory w pionowych pomocach gniazdowych zanotowałam takie żądłówki jak: samotka (Hylaeus sp.), węgarnik (Trypoxylon sp.), zamorek (Pemphredon sp.), murarka trójzębna (Hoplitis tridentata), murarka jastrzębcowa (Hoplitis leucomelana), pseudobolica ziołomirka (Gymnomerus laevipes), nibolica dwuzębna (Microdynerus parvulus), miesierka niedopaska (Megachile versicolor), a także murarka lucernową (Osmia caerulescens), która zajęła opuszczone i wydrążone już gniazdo.

O popularności tego typu pomocy gniazdowych wśród owadów świadczy chociażby fakt, że patyk, do którego przymocowana była łodyga bylicy, w której gniazdowała rożyca, zasiedlony został przez nibolicę dwuzębną (Microdynerus parvulus). Ech, ale to skomplikowane: bylice – rożyce – nibolice 😉

Łodyga bylicy – miejsce gniazdowania rożycy błękitnawej (Ceratina cyanea).
Patyk, do którego jest przywiązana, to miejsce gniazdowania nibolicy dwuzębnej (Microdynerus parvulus) (fot. Kasia)

Nibolica dwuzębna (Microdynerus parvulus) – osowata sąsiadka rożycy błękitnawej (Ceratina cyanea) (fot. Kasia)

Moje rozważania na koniec

Zastanawiałam się, jakim zainteresowaniem wśród owadów będzie cieszyła się ta pomoc gniazdowa. Byłam zaskoczona, że każda z przygotowanych przeze mnie łodyg posiadała otwór świadczący o tym, że coś drążyło w niej tunel, lub widoczne było zamknięcie gniazda (z braku czasu nie udało mi się ustalić kolonizatorów wszystkich gniazd). Pokazuje to, jak ważne jest nieusuwanie starych łodyg czy przerośniętych suchych chwastów. Zaschnięty badyl wygląda jesienią bardzo nieestetycznie, a kryć może piękny, metalicznie błyszczący skarb. Albo nawet 30 takich małych skarbów! Warto tworzyć miejsca niekoszone co roku, aby pszczoły i inne owady mogły zakończyć cykl rozwojowy.

Najważniejszy jest naturalny i nieuporządkowany charakter siedlisk z rozmaitymi strukturami, które pozwalają znaleźć pszczołom możliwość gniazdowania. Gdy w ogrodzie brak takich miejsc, można tworzyć je sztucznie i wtedy z pomocą przychodzą pionowe pomoce gniazdowe.