Informacje ogólne
Nazwa gatunku: żmijowiec zwyczajny (Echium vulgare L.)
Okres kwitnienia: czerwiec-wrzesień; pożytek pełni lata
Pokarm: nektar i pyłek
Stanowisko: słoneczne
Gleba: piaszczysta
Charakterystyka
O żmijowcu zwyczajnym, czy żmijowcu greckim, można mówić i pisać chyba tylko dobrze. To wytrwały wojownik ziem piaszczystych, odporny na suszę, niewybredny mieszkaniec przydroży, miejsc ruderalnych, nasypów, poboczy.
Ale teraz sięgnijmy wzrokiem pod ziemię, tam tkwi przyczyna sukcesu, tej roślin z rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae), w okresach suszy. System korzeniowy sięga głęboko, jest palowy i silnie rozgałęziony. W pierwszym roku możemy obserwować jedynie rozetę liści, w kolejnym zaś roślina wykształci kwiatostany. Łodyga szorstko owłosiona, pojedyncza lub rozgałęziona, wznosi się do wysokości około 110 cm. Kiedy żmijowiec napotka sprzyjające warunki może pięknie się rozrosnąć i przypominać krzew. Liście lancetowate, w kątach liści umiejscowionych w górnych partiach rośliny wyrastają kwiatostany typu skrętek. Kwiaty o lejkowatym kształcie najpierw mają kolor różowawy, a potem niebieski. Również nitki pręcikowe w czasie pylenia przybierają bardziej intensywny kolor. A skoro przy pyłku jesteśmy warto zwrócić uwagę na kolor formowanych przez trzmiele i pszczoły miodne obnóży pyłkowych, które są w pięknym granatowym kolorze.
Anthophora pubescens Smuklik Brzęczka porobnicówka (Melecta albifrons) Murarka muszlówka (Osmia aurulenta) Nie tylko duże pszczoły korzystają z pokarmu, który oferuje żmijowiec, tutaj malutki smuklik zawinięty wokół pylnika Osmia mustelina
Kto polubi żmijowca zwyczajnego?
Fanklub żmijowca obejmuje wszystkich pszczelarzy i sympatyków pszczół dziko żyjących, motyli. Żmijowiec zwyczajny nektaruje nawet przy mało korzystnej pogodzie, jest też wart uwagi ze względu na obfity pożytek pyłkowy. Do wspomnianego fanklubu powinni ochoczo dołączyć miłośnicy ptaków, gdyż nasiona żmijowca żywią wróble, mazurki, szczygły czy dzwońce. I czasem nie mam serca zbierać nasion, kiedy widzę bujające się na wietrze ptaki pracowicie wyskubujące nasiona. Jeżeli tych powodów, aby cenić żmijowiec komuś zbyt mało, to dodatkowo jest to roślina, która karmi również przecudne motyle z rodziny zawisakowatych.
Pośród zwierząt korzystających z obecności tej rośliny jest też wyjątkowa pszczoła, która bez żmijowca ani rusz. Bardzo ściśle ze żmijowcem związana jest pszczoła murarka nakamionka (Hoplitis anthocopoides), która zbiera pyłek jedynie z roślin rodzaju żmijowiec. Jeżeli zniknie żmijowiec, zniknie i ta piękna pszczoła.
W tym roku muszę dodać kolejną obserwację a propos tej rośliny, do długiej listy zadowolonych z obecności żmijowca będą również ssaki, a konkretnie wydaje mi się, że któreś z jeleniowatych. Gdy żmijowiec jest jeszcze młodą rośliną, zdarza się mu być zgryzionym przez sarny lub jelenie, na liście podejrzanych umieściłam jeszcze zająca 🙂 Dlaczego zwierzęta są zainteresowane jedynie młodymi okazami, gdyż wtedy szorstkie włoski na roślinie nie są na tyle nieprzyjemne dla zwierząt, aby je zniechęcić do tego procederu. Dróżka leśna, na którą się natknęłam pełna była taki zgryzionych, nieco przykrótkich żmijowców, które radziły sobie inwestując w pędy boczne.
Żmijowiec zwyczajny – musisz go mieć 😉
Jeżeli myślimy nad tym, aby żmijowiec pojawił się w naszym ogrodzie, to nasiona wysiewamy w listopadzie lub wczesną wiosną wprost do gruntu. Zbiór nasion nie należy do najłatwiejszych, gdyż dojrzewają one w różnym czasie, a ich zbiór również utrudniają kolce występujące na roślinie. Jednak z pewnością warto wykazać się cierpliwością.
Trzmiel gajowy (Bombus lucorum) na żmijowcu zwyczajnym. Warto zwrócić na oryginalny fioletowy kolor obnóży pyłkowych Aż granatowy kolor pyłku na goleniach trzmiela Trzmiel ziemny (Bombus terrestris) na żmijowcu zwyczajnym Trzmiel żółty (Bombus muscorum)
Jeden z piękniejszych widoków, jakim zaskoczyło mnie moje miasto, to skarpa w centrum Gdańska porośnięta w całości żmijowcem. Błękitny łan zwracał uwagę wszystkich przechodniów. Jednak były to czasy, kiedy koszenie było modne i niestety łan znikną z dnia na dzień, a wraz z nim pszczoły, które żywiły się dobrodziejstwami żmijowca.
Żmijowiec – skąd ta nazwa?
Wytłumaczenia tej ciekawej nazwy są głównie dwa. Ja chciałabym dorzucić swoje 😉 Po pierwsze zwraca się uwagę na koronę kwiatową, z której wystają zawinięte ku górze pręciki. Nie którym kojarzą się z językiem żmii. Ładne wytłumaczenie, drugie wiąże się z pomysłem, aby jego lecznicze moce wykorzystywać przy ukąszeniach żmii.
Czas na moje autorskie wytłumaczenie 🙂 Ostatnio na spacerze miałam okazję oglądać żmijowce, które dopiero będą zakwitać i cóż lekko uginający się pęd przypominał mi zwieszoną głowę żmii. A patrząc na sterczące liście miałam wrażenie, że to smok Smaug z hobbickiej historii.
Jakie pszczoły odwiedzają żmijowca zwyczajnego?
Pszczoły samotnice przylatujące po pyłek: Anthophora quadrimaculata (porobnica ruda), Ceratina cyanea (rożyca błękitnawa), Halictus subauratus (smuklik złotawy), Hoplitis anthocopoides (murarka nakamionka), Hoplitis adunca (murarka żmijowcowa), Hoplitis tridentata (murarka trójzębna), Hoplitis papaveris (murarka makowa), Hylaeus spp. (samotki), Lasioglossum xanthopus (pseudosmuklik farbownikowiec), Megachile versicolor (miesierka niedopaska), Megachile maritima (miesierka wielka), Osmia aurulenta (murarka muszlówka), Osmia bicornis (murarka ruda), Osmia caerulescens (murarka lucernowa), Xylocopa violacea (zadrzechnia fioletowa)
Literatura:
- Flaga S., Rośliny pokarmowe pszczół samotnic, Wydawnictwo BioDar.
- Pogorzelec M., Atlas roślin miododajnych, Wydawnictwo Dragon.
- Sulborska A., Rośliny Pożytkowe, Wydawnictwo Bee&Honey.
- Westrich P., Wildbienen Deutschlands, Stutgart 2018.
1 Komentarz
Cześć! Super strona, świetny, rzeczowy artykuł. Żmijowiec to jest moja ulubiona bylina:)