Szczeć pospolita – Dipsacus fullonum L.

Informacje ogólne

Nazwa gatunku: szczeć pospolita (Dipsacus fullonum L.)
Okres kwitnienia: lipiec-sierpień; pożytek późnoletni
Pokarm: pyłek i nektar
Stanowisko: słoneczne
Gleba: większość typów

Widok szczeci zawsze robi na mnie spore wrażenie. Jej liście z nerwem niczym grzbiet dinozaura, kwiatostany przypominające kolczaste kule i okazały pokrój, który wymaga czasami zadarcia głowy w górę, sprawiają, że zawsze przystaję, aby przyjrzeć się jej z podziwem. Kiedyś spotkałam całą łąkę tej okazałej rośliny. Pamiętam, że w ramach wakacyjnych wojaży po Polsce, odwiedzaliśmy Kaplicę Czaszek w Kudowie Zdroju. A ponieważ kolejka była długa, poszłam się przejść się i wtedy właśnie spotkałam piękne pole ze szczecią pospolitą. Ależ to był widok, bardzo doceniam takie krajobrazy, bo coraz trudniej o nie. Ceńmy dzikie rośliny, tak szybko zanikają…

Charakterystyka

Szczeć pospolita jest rośliną dwuletnią z rodziny szczeciowatych (Dipsacaceae). Wydaje się, że miejsc gdzie spotkać szczeć jest bardzo wiele, są to przydroża, nieużytki, pastwiska, łąki, zarośla, brzegi lasów, tereny ruderalne. Jednak na północy kraju nie spotykam jej zbyt często.

Potrafi tworzyć zwarte formacje oraz bywa ekspansywna i wydawałoby się, że może przez to ograniczać bioróżnorodność otoczenia. Jednak co ciekawe jej obecność nie wypływała negatywnie na różnorodność i bogactwo gatunków, a wręcz przeciwnie. Tam, gdzie szczeć się pojawiała obserwowano większe bogactwo gatunków.

Korzeń szczeci jest palowy i rozgałęziający się. Jako roślina dwuletnia w pierwszym roku wegetacji wykształca rozetę liści odziomkowych. Są one krótkoogonkowe, lancetowate lub podługowate. Na spodzie widać wyraźne nerwy, a na głównych nerwach wyrastają kolce. W kolejnej fazie rozwoju wyrasta pęd kwiatonośny, roślina gotowa jest do kwitnienia w lipcu. Łodyga wzniesiona, dorasta do imponujących 2 m wysokości, jest pokryta kolcami, kanciasta. Roślina wykształca więcej rozgałęzień, jeśli rośnie w sprzyjających warunkach. A ponieważ szczeć ma tzw. węzły łodygowe (zgrubiałe fragmenty łodygi, z których wyrastają liście, pędy boczne), czyni ją to dobrym produktem po przekwitnieniu na materiał do domków dla pszczół. Liście pędowe kształt mają lancetowaty do podłużnego, krawędzie ząbkowane, ostro zakończone. Dodatkowo liście nasadą obejmują łodygę i zrastają się z nimi, tym samym tworząc miseczkę, w której zbiera się woda. A ma to baaaaardzo ciekawe konsekwencje dla rośliny, ale o tym poniżej.

Niezwykłe kwiaty

Najpierw przyjrzyjmy się niesamowitym główkowatym kwiatostanom, których wysokość to 4-8 cm. Rzadko piszę o liściach przysadkowych, czyli liściach, które wyrastają pod kwiatami czy kwiatostanami, ale te u szczeci są naprawdę ciekawe. Są długie, często dłuższe niż główka, kolczaste, łukowate zadarte do góry, wieńcem otaczają główkę. Liczne kwiaty rurkowate wbrew pozorom koronę mają białą, fioletowe są jedynie łatki zwieńczające ową rurkę, łatek jest cztery. A jeśli ktoś ma ochotę przyjrzeć się jeszcze bardziej, to dostrzeże, że jedna z łatek, ta dolna jest największa i nieco wygięta.

A teraz kolejna rzecz, która czyni tę roślinę wyjątkową. Nim moja wiedza o roślinach stała się szersza, zawsze miałam ochotę zobaczyć szczeć w pełni kwitnienia, gdy zakwita cała główka, ale wydawało mi się, że zawsze jestem spóźniona. Bo widziałam jedynie główki z paskiem kwitnących kwiatów. Cóż i nie miałam prawa zobaczyć więcej, gdyż kwiaty zawsze najpierw zakwitają w pierścieniu mniej więcej w połowie główki. Następnie jeden pierścień zakwitających kwiatów przesuwa się w górę a drugi w dół. Roślina zwykle wykształca 3 do 9 kwiatostanów, ale rekordziści nawet 35 główek. Jedna główka jest w stanie wyprodukować około 855 nasion.

Szczeć pospolita pełna niespodzianek

Wspomniałam już o miseczkowato zrośniętych z łodygą liściach. I tutaj zaczyna się arcyciekawa historia, gdyż zauważono, że w zbierającej się tam po deszczach wodzie topią się owady. Postanowiono zbadać, jaki wpływ ma to na roślinę, czy dzięki temu jest np. wyższa, bujniejsza, jednak nie stwierdzono korelacji między mięsną dietą (suplementowano roślinę martwymi larwami) z topiących się owadów, które podrzucano do napełnionych wodą miseczek szczeci. Okazało się za to, że podkarmiana w ten sposób roślina wydawała około 30% więcej nasion. Wow!!!

Szczeć i szczygły

Chciałabym posłuchać, jak obcokrajowiec stara się wymówić tę parę wyrazów 😉 Ale to chyba byłoby zbyt okrutne. Ale do celu, bo wpis chyba będzie jednym z najdłuższych. Szczeć warto mieć z jeszcze jednego powodu, mianowicie jej nasionami odżywiają się szczygły, a nie ma nic przyjemniejszego niż jesienną porą obserwować szczygły bujające się na dzikich roślinach i wyskubujące nasiona. Dlatego warto uświadomić sobie, że roślinom zwanym niesprawiedliwie chwastami, powinniśmy pozwolić zakwitnąć, ale również przekwitnąć, bo wytwarzając nasiona będą karmić wiele gatunków ptaków.

Literatura:

1. Fletcher N., Kieszonkowy atlas kwiatów dziko rosnących, Wydawnictwo Solis.
2. Westrich P., Wildbienen Deutschlands, Stutgart 2018.
3. https://www.cabi.org/isc/datasheet/119605