Odynerus reniformis (bolica rogata)

Osowate nie cieszą się dobra opinią. Kojarzone są z pospolitymi osami, które drażnią siadając na kanapce z dżemem, psując w ten sposób niejeden piknik w plenerze. W ramach dbania o PR tej ciekawej rodziny postanowiłam napisać parę słów o bolicy rogatej (Odynerus reniformis). Należy ona do os samotnych, które nie wykazują agresji gdy obserwuje się je przy gnieździe. Pozwala to na bezstresowe i przyjemne podglądanie tych owadów, nawet tym osobom, którym czarno-żółte owady wywołują ciarki na plecach.

Wygląd

Bolica jest mniejsza od osy dachowej (Vespula germanica), lecz nie tak mała jak nibolica dwuzębna (Microdynerus parvulus). Wielkość samic to 11-12,5 mm a samców 9-11,5 mm. Końce czułków samców są spiralnie zawinięte. Samce mają również na środkowych nogach i na policzkach kolce, stad w drugim członie nazwy „rogata”.

Sposób gniazdowania bolicy rogatej (Odynerus reniformis)

„Osa” ta gniazduje w miejscach suchych, piaszczystych, z nieporośniętą gołą ziemią. Gatunek kopie tunel w skarpie lub w glebie. Sposób budowy gniazda tego gatunku to coś niezwykłego. Bolica tworzy bowiem bardzo ciekawe struktury u wylotu gniazda. Kopiąc tunel osa zwilża twarde i suche podłoże, zmiękczając je. Wygrzebując ziemię tworzy wokół otworu wieniec, który potem zaczyna wyginać, tworząc konstrukcję przypominającą z wyglądu „kranik” czy krzywy komin.

Komin ma długość do 5 cm. Gniazdo składa się od jednej do trzech komórek, w których samica składa jajo a które następnie oprowiantowuje. Larwa wykluwa się szybko, ale dorosłe osy pojawiają się dopiero w kolejnym roku.

Ziemia wygrzebana podczas tworzenia gniazda służy do budowy komina.

Jaką funkcję pełni komin?

Do tej pory badacze nie uzgodnili niestety wspólnego stanowiska i nikt nie wymyślił teorii, która zadowoliłaby wszystkich 😉 Według Bellmanna najbardziej przekonująca jest ta, że w ten sposób najłatwiej jest składować ziemię, którą osa wygrzebuje z gniazda. Komin może również służyć jako budulec przy zamykaniu gniazda, bo tak też ta osa czyni.

Być może taka budowa gniazda ma na celu utrudnienie ewentualnym antagonistom dostępu do gniazda. Wbrew pozorom takie gniazdo trudniej ujrzeć niż „gołą” dziurę w ziemi. Widać to na zdjęciu poniżej. Gdyby nie siedząca na kominie bolica, trudno byłoby na silnie oświetlonej słońcem ziemi dostrzec gniazdo. Mnie dostrzec trudniej, ale czy owadom pasożytującym?

Pokarm bolicy rogatej (Odynerus reniformis)

Dorosła bolica rogata (Odynerus reniformis) jest wegetarianką. Żywi się nektarem, sokami roślinnymi, spadzią mszyc.

Zaopatrując gniazdo samica przynosi larwy chrząszczy ryjkowcowatych i stonkowatych oraz gąsienice motyli Microlepidoptera.

Antagoniści

Pasożytem gniazdowym jest przepiękna złotolitka Chrysis viridula. Nie udało mi się jej spotkać, ale zobaczyć możecie ją na zaprzyjaźnionej stronie: Insektarium.
Natomiast byłam świadkiem szalonej i sprawnej akcji obrabowania gniazda bolicy rogatej (Odynerus reniformis) przez mrówki. Oj, nieładnie! 😉

Na zakończenie

Wszystkie gatunki z grupy Odynerus są w Polsce rzadkie lub zagrożone. Spowodowane jest to zanikaniem odpowiednich miejsc gniazdowania, dlatego ważne jest zachowanie siedlisk, gdzie znajdują odpowiednie warunki.

Mam nadzieję, że przekonałam – jeszcze nie przekonanych 😉 – że te żółto-czarne owady są niezwykłe i od dziś spojrzycie na nie z sympatią.

Źródła i dodatkowa literatura:
1. https://vespa-g2n.jimdo.com/vespoidea/eumenidae/odynerus-reniformis/
2. https://www.bwars.com/wasp/vespidae/eumeninae/odynerus-reniformis
3. Heiko Bellmann, Błonkówki. Przewodnik entomologa, Warszawa 2011.
4. Zapraszam do lektury na temat bolicy u mojej pszczelej przyjaciółki na Porobnicowie: https://pszczolamurarka.blogspot.com/2018/05/ksiezycowe-porobnicowo.html
5. Moje obserwacje bolicy podczas podglądania murarki makowej.

Oznaczenie owadów:
Darek Ogrodnik