Osowate nie cieszą się dobra opinią. Kojarzone są z pospolitymi osami, które drażnią siadając na kanapce z dżemem, psując w ten sposób niejeden piknik w plenerze. W ramach dbania o PR tej ciekawej rodziny postanowiłam napisać parę słów o bolicy rogatej (Odynerus reniformis). Należy ona do os samotnych, które nie wykazują agresji gdy obserwuje się je przy gnieździe. Pozwala to na bezstresowe i przyjemne podglądanie tych owadów, nawet tym osobom, którym czarno-żółte owady wywołują ciarki na plecach.

Bolica rogata, samica
Bolica rogata (Odynerus reniformis), samica (fot. własna)

Wygląd

Bolica jest mniejsza od osy dachowej (Vespula germanica), lecz nie tak mała jak nibolica dwuzębna (Microdynerus parvulus). Wielkość samic to 11-12,5 mm a samców 9-11,5 mm. Końce czułków samców są spiralnie zawinięte. Samce mają również na środkowych nogach i na policzkach kolce, stad w drugim członie nazwy „rogata”.

Odynerus reniformis, samiec
Samiec z zawiniętymi czułkami (fot. własna)

Sposób gniazdowania bolicy rogatej (Odynerus reniformis)

„Osa” ta gniazduje w miejscach suchych, piaszczystych, z nieporośniętą gołą ziemią. Gatunek kopie tunel w skarpie lub w glebie. Sposób budowy gniazda tego gatunku to coś niezwykłego. Bolica tworzy bowiem bardzo ciekawe struktury u wylotu gniazda. Kopiąc tunel osa zwilża twarde i suche podłoże, zmiękczając je. Wygrzebując ziemię tworzy wokół otworu wieniec, który potem zaczyna wyginać, tworząc konstrukcję przypominającą z wyglądu „kranik” czy krzywy komin.

Odynerus reniformis, budowa gniazda
Początek budowy gniazda (fot. własna)
Gniazdo bolicy rogatej
Kolejny etap – wieniec wokół otworu (fot. własna)

Komin ma długość do 5 cm. Gniazdo składa się od jednej do trzech komórek, w których samica składa jajo a które następnie oprowiantowuje. Larwa wykluwa się szybko, ale dorosłe osy pojawiają się dopiero w kolejnym roku.

Odynerus reniformis, budowa gniazda
Samica podczas budowy gniazda (fot. własna)

Ziemia wygrzebana podczas tworzenia gniazda służy do budowy komina.

Komin gniazda gniazda bolicy rogatej
Charakterystyczny komin będący wejściem do gniazda bolica rogatej (Odynerus reniformis). W miejscu obserwacji, mimo dużej ilości skarp, bolica preferowała budowę gniazd w ziemi (fot. własna)
Bolica rogata (Odynerus reniformis) budująca komin (fot. własna)

Jaką funkcję pełni komin?

Do tej pory badacze nie uzgodnili niestety wspólnego stanowiska i nikt nie wymyślił teorii, która zadowoliłaby wszystkich 😉 Według Bellmanna najbardziej przekonująca jest ta, że w ten sposób najłatwiej jest składować ziemię, którą osa wygrzebuje z gniazda. Komin może również służyć jako budulec przy zamykaniu gniazda, bo tak też ta osa czyni.

Bolica rogata (Odynerus reniformis), samica
Bolica rogata (Odynerus reniformis), samica (fot. własna)

Być może taka budowa gniazda ma na celu utrudnienie ewentualnym antagonistom dostępu do gniazda. Wbrew pozorom takie gniazdo trudniej ujrzeć niż „gołą” dziurę w ziemi. Widać to na zdjęciu poniżej. Gdyby nie siedząca na kominie bolica, trudno byłoby na silnie oświetlonej słońcem ziemi dostrzec gniazdo. Mnie dostrzec trudniej, ale czy owadom pasożytującym?

Bolica rogata (Odynerus reniformis) przy gnieździe
Świetnie maskujące się gniazdo bolicy. Zdjęcie z oddali (fot. własna)

Pokarm bolicy rogatej (Odynerus reniformis)

Dorosła bolica rogata (Odynerus reniformis) jest wegetarianką. Żywi się nektarem, sokami roślinnymi, spadzią mszyc.

Samiec bolicy rogatej (Odynerus reniformis)
Nie tylko pszczoły są zapylaczami. Na zdjęciu samiec bolicy rogatej (Odynerus reniformis) (fot. własna)

Zaopatrując gniazdo samica przynosi larwy chrząszczy ryjkowcowatych i stonkowatych oraz gąsienice motyli Microlepidoptera.

Samica bolicy rogatej (Odynerus reniformis) zaopatruje gniazdo
Samica zaopatrująca gniazdo (fot. własna)

Antagoniści

Pasożytem gniazdowym jest przepiękna złotolitka Chrysis viridula. Nie udało mi się jej spotkać, ale zobaczyć możecie ją na zaprzyjaźnionej stronie: Insektarium.
Natomiast byłam świadkiem szalonej i sprawnej akcji obrabowania gniazda bolicy rogatej (Odynerus reniformis) przez mrówki. Oj, nieładnie! 😉

Gniazdo bolicy i mrówki
Mrówki (Lasius cf. niger) rabujące gniazdo bolicy (fot. własna)
Mrówki kradnące zaopatrzenie gniazda
(fot. własna)

Na zakończenie

Wszystkie gatunki z grupy Odynerus są w Polsce rzadkie lub zagrożone. Spowodowane jest to zanikaniem odpowiednich miejsc gniazdowania, dlatego ważne jest zachowanie siedlisk, gdzie znajdują odpowiednie warunki.

Bolice rogate (Odynerus reniformis) założyły u mnie gniazda także w konstrukcji z gliny (fot. własna)
W locie ze swoją ofiarą (fot. wł.)
Bolica rogata (Odynerus reniformis), samica
Bolica rogata (Odynerus reniformis), samica (fot. własna)

Mam nadzieję, że przekonałam – jeszcze nie przekonanych 😉 – że te żółto-czarne owady są niezwykłe i od dziś spojrzycie na nie z sympatią.

Źródła i dodatkowa literatura:
1. https://vespa-g2n.jimdo.com/vespoidea/eumenidae/odynerus-reniformis/
2. https://www.bwars.com/wasp/vespidae/eumeninae/odynerus-reniformis
3. Heiko Bellmann, Błonkówki. Przewodnik entomologa, Warszawa 2011.
4. Zapraszam do lektury na temat bolicy u mojej pszczelej przyjaciółki na Porobnicowie: https://pszczolamurarka.blogspot.com/2018/05/ksiezycowe-porobnicowo.html
5. Moje obserwacje bolicy podczas podglądania murarki makowej.

Oznaczenie owadów:
Darek Ogrodnik

Jestem miłośniczką żądłówek i założycielką strony dzicyzapylacze.pl. Oprócz publikowania artykułów o dzikich pszczołach i innych żądłówkach, na stronie opracowuję jej główne elementy. Szczególnie zajmuje mnie sposób gniazdowania oraz metody ochrony siedlisk żądłówek. [Opublikowane artykuły]

1 Komentarz

  1. Z naszych gatunków z rodzaju Odynerus ten ma najbardziej rozległy żółty rysunek i jest najpospolitszy. U siebie spotykam rzadko i to nie przy gnieździe ale tylko na baldachach, na których zawsze jest co oglądać jeśli chodzi o rozmaite osy i pszczoły 🙂

Napisz komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.