Bolica stonkówka (Symmorphus murarius)

W domkach dla owadów może gniazdować część gatunków z rodziny osowatych (Vespidae) zaliczanych do grupy os samotnych. Osy samotne wyglądają szczuplej niż osy społeczne. Są niegroźne dla pszczół, a także nieagresywne w stosunku do właścicieli domków. Nie są kłopotliwym mieszkańcem ani domku, ani ogrodu. Rzadko spotykam je w terenie i gdyby nie domek, to pewnie nie byłabym świadoma ich istnienia. W tym roku do pszczelich mieszkańców dołączyła bolica stonkówka (Symmorphus murarius). Zakładanie gniazda przez nią jest dość widowiskowe, ciekawy jest również sposób maskowania zamknięcia gniazda.

Sposób gniazdowania

Bolica stonkówka (Symmorphus murarius) zakłada gniazda w nasłonecznionych otworach tworzonych przez chrząszcze w martwym drewnie. Gniazdować może też w domkach dla owadów – nawierconych tunelach w drewnie lub łodygach trzciny. W naturze rzadko zakłada gniazda w trzcinie, preferuje raczej drewno dębowe z otworami o średnicy od 6 do 8 mm. U mnie zasiedliła najpierw drewno z gruszy i dębu, a gdy skończyły się otwory o odpowiedniej średnicy, przeniosła się do łodyg trzciny.

Budowa gniazda

Bolica buduje gniazda liniowe, tak jak robią to pszczoły samotne. Najczęściej oprowiantowuje je larwami rynnicy topolowej (Chrysomela populi) – chrząszcza żerującego na młodych topolach. Potomstwo żeńskie osy otrzymuje od 5-8 sparaliżowanych larw chrząszczy, natomiast męskie 3-5.

Jeżeli zastanawia Was, ile czasu zajmowało bolicy znalezienie i transport larwy chrząszcza, to obliczyłam to 😉 U mnie osa pojawiała się z nową larwą co 8-10 minut. W czasie nieobecności właścicielki gniazda, o dziwo, nie obserwowałam kręcących się koło gniazda pasożytów, którymi mogą być złotolitki: Chrysis fulgida, Chrysis longula i Chrysis irys.

Ścianki oddzielające komory, w których składane są larwy i jajo, wykonane są z zaprawy z gliny. W jednym gnieździe osa buduje jedną lub dwie komory. Następnie tworzony jest pusty korytarz ok. 6 cm i dopiero wtedy osa buduje zamknięcie gniazda z grubego korka.

Zamykanie gniazda przez bolicę stonkówkę (Symmorphus murarius)

Bardzo lubię obserwować proces zamykania gniazda i ciekawi mnie zawsze, jaki materiał został użyty do jego budowy.

Na blogu Porobnicowo znalazłam zdjęcia zatyczek zrobionych przez bolicę stonkówkę (Symmorphus murarius). Wszystkie gniazda miały zamknięcie pokryte materiałem roślinnym. Natomiast w książce Bellmanna „Błonkówki. Przewodnik entomologa” w opisie gatunku jest napisane: „Łatwo ją natomiast poznać po tym, że jako jedyna maskuje swe gniazdo włóknami drewna”. Taką samą informację znalazłam w książce Rolfa Witta „Wespen”. Dlatego też z niecierpliwością czekałam na rezultat działań mojej bolicy.

Poniższe zdjęcia są fotograficzną relacją zamykania gniazda. Są one ułożone chronologicznie.

Patrzyłam na zamknięcie gniazda z rozczarowaniem: Gdzie moja zielona zatyczka ozdobiona włóknami roślinnymi??? Albo przynajmniej te kawałki drewna??? Tymczasem bolica przeniosła się do kolejnego gniazda w pniu gruszy…

…które zamykając „ozdobiła” kamieniem.

Kamuflażowe zamknięcia bolicy stonkówki (Symmorphus murarius)

Rozczarowana brakiem zielonej zatyczki 😉 zaczęłam szukać informacji o materiałach, których używa bolica stonkówka (Symmorphus murarius) do zamknięcia gniazda i trafiłam na ciekawy artykuł – Die Faltenwespe Symmorphus murarius (Linnaeus 1758) als Urheber blauer Nestverschlüsse (Hymenoptera: Vespidae). W artykule zaprezentowane jest typowe zamknięcie gniazda w rurce bambusowej pokryte włóknami roślinnymi. Jednak zamieszczone jest również zdjęcie dwóch gniazd, które zostały zakamuflowane w niezwykły sposób – niebieskimi cząstkami jakiegoś materiału. Jeżeli ktoś chce przeczytać ten artykuł, to UWAGA SPOJLER 😉 Okazało się mianowicie, że bolica używała niebieskiego materiału z wałka do trawy.

Natomiast jeden z czytelników bloga przesłał mi film (dziękuję), prezentujący maskowanie przez odę zamknięcia gniazda plastikowym sznurkiem, którym przywiązane były pomidory. Osa została zidentyfikowana przez Darka Ogrodnika właśnie jako bolica stonkówka (Symmorphus murarius).

I moja bolica też mnie nie zawiodła 🙂 A nawet więcej. Zrobiła wszystko, by zatrzeć złe wrażenie, wywołane banalnym wyglądem zatyczek w nawierconym drewnie 😉 Kiedy przeniosła się do gniazd w trzcinie, zaprezentowała swoje możliwości w pełnej krasie.

Okazało się, że bolica stonkówka (Symmorphus murarius) tworzy na zewnętrznej warstwie zamknięcia powłokę maskującą z różnych surowców. Dlatego ze względu na różnorodność materiałów wykorzystywanych do budowy zatyczek, oznaczanie gatunku gniazdującego po wyglądzie zamknięcia może być czasami mylące.

Gniazdo z domku dla owadów Mirka

W czasie gdy pisałam ten artykuł, zgłosił się do mnie miłośnik pszczół – Mirek. Zwróciłam uwagę na ciekawe zatyczki w jego domku. Poprosiłam, by sfotografował osę, która tworzy u niego te zamknięcia. Niestety ze zdjęć nie udało się oznaczyć gatunku osy ze stuprocentową pewnością, ale zidentyfikowana została jako „prawdopodobnie bolica stonkówka (Symmorphus murarius)”. Zdecydowałam się więc zamieścić te zdjęcia jako ciekawostkę.

Zatyczki „ozdabiane” były przez osę kawałkami odpryśniętej farby ze słupka, stąd ich oryginalny wygląd.

Sprzątanie gniazda

I na koniec, jako dodatek, fotograficzna relacja ze sprzątania gniazda przez bolicę z larw Cacoxenus indagator – pasożytniczej muchówki, która jest tak sławna wśród murarkowiczów, że aż dziw, że nie doczekała się jeszcze polskiej nazwy [edycja: doczekała się i nosi miano wlotki murarkowej].

Wkrótce zaprezentuję galerię zatyczek pewnej niepozornej pszczoły, bo te owady też potrafią być mistrzami kamuflażu 🙂

Zobacz też

Oznaczenia owadów oraz uwagi pomagające w identyfikacji gatunku:
Darek Ogrodnik

Dziękuję Mirkowi za udostępnienie zdjęć.

Źródła i dodatkowa lektura:
1. Solitary Hymenoptera Aculeata Inhabiting Trap-Nests in Lithuania: Nesting Cavity Choice and Niche Overlap
2. Ciekawy blog. Polecam tutaj szczególnie artykuł o bolicy stonkówce: http://botaniklodz.pl/lata-osa/ oraz tag #balkon, gdzie autor tworzy przyjazny świat dla różnych organizmów. Świetna lektura.
3. Wygląd gniazda bolicy stonkówki: https://pszczolamurarka.blogspot.com/2020/05/nest-closures-nest-plug-nestverschlusse.html
4. Rolf Witt, Wespen beobachten, bestimmen, Augsburg 1998.
5. Heiko Bellmann, Błonkówki. Przewodnik entomologa, Warszawa 2011.
6. Populationshoch der Faltenwespe Symmorphus murarius (Hymenoptera Eumeninae) mit Massenvermehrung an Nisthilfen sowie ergänzende Nachweise der bei ihr parasitierenden Goldwespe Chrysis iris (Hymenoptera Chrysididae)
7. Paul Westrich, Die Faltenwespe Symmorphus murarius (Linnaeus 1758) als Urheber blauer Nestverschlüsse (Hymenoptera: Vespidae), Eucera 14, 2020
8. Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XXIV. Błonkówki – Hymenoptera. Zeszyt 64-65. Osowate – Vespidae, Masaridae. Oprac. Wojciech Puławski.