Halictus scabiosae (smuklik szerokopasy)

Smuklik szerokopasy (Halictus scabiosae) to nowy gatunek pszczoły dla Polski, właśnie ukazała się publikacja. To też trochę pszczoła „dzikozapylaczowa”, ponieważ wśród osób, które ją spotkały są prawie wszyscy autorzy z naszego zespołu, a także członkowie naszej grupy na Fb Dzicy zapylacze. Artykuł powstał we współpracy Kasi i Jacka. Przybliżymy w nim sylwetkę tego gatunku, a także opowiemy o sukcesie tej pszczoły związanym z ociepleniem klimatu.

Wygląd smuklika szerokopasego (Halictus scabiosae)

Spośród krajowych gatunków smuklików możliwość pomyłki zachodzi w zasadzie tylko ze smuklikiem sześciopasym (Halictus sexscinctus), który jest jednak łatwy do odróżnienia na podstawie poniższych kombinacji cech:

Samice: przepaski odwłokowe koloru ochry, żółtawe, przednie i tylne przepaski na tergitach II-IV poszerzone: proporcje między przepaską przednią, międzyprzepaską i przepaską tylną wynoszą ok. 1/3 – 1/3 – 1/3 . W przypadku H. sexcinctus przepaski są jaśniejsze, białawe i węższe jak 1/4 – 1/2 – 1/4. Przepaski przednie często są niewidoczne spod tylnych krawędzi tergitów i ogólnie słabiej wykształcone, zwłaszcza na tergitach III-IV.

Samce: czułki całe czarne, kolory przepasek jak u samic. U H. sexcinctus wić czułków częściowo pomarańczowa.

Budowa gniazda smuklika szerokopasego (Halictus scabiosae)

Smuklik szerokopasy (Halictus scabiosae) gniazduje w odsłoniętej słabo porośniętej ziemi, w wykopanych przez siebie tunelach. Wybierają do tego miejsca ciepłe, tereny ruderalne, piaskownie, wydeptane drogi. a nawet parki i ogrody. W sprzyjających warunkach gniazdują w wielkich koloniach. Zapłodnione samice zimują razem w starym gnieździe. Następnej wiosny zakładane jest nowe gniazdo.

Samica smuklika szerokopasego (Halictus scabiosae) kopiąca gniazdo. Wygrzebuje ziemię i odsuwa dalej od gniazda (fot. Katarzyna Rosiak-Stepa)

W nowym gnieździe największa samica przejmuje rolę królowej. Składa jaja i pilnuje wejścia do gniazda. Spokrewnione z nią samice (siostry) budują komórki lęgowe i zaopatrują je do czasu, aż dominująca samica przestanie wpuszczać je do gniazda.

Samica pilnująca wejścia do gniazda (fot. Katarzyna Rosiak-Stepa)

Wypędzone samice zakładają nowe gniazda kopiąc własne tunele lub przejmując gniazda swojego, a także innych gatunków (w pracach podawany jest Lasioglossum nigripes). Samice z pierwszego lęgu przeważnie pozostają jako robotnice i pomagają w rozbudowie gniazda, natomiast drugiego, po parowaniu z samcami hibernują do wiosny przyszłego roku.

Gniazda smuklika szerokopasego (Halictus scabiosae) w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocłąwskiego. Na zdjęciu po lewej widać samicę wpuszczającą robotnicę przez otwór wejściowy gniazda (Ogród Botaniczny, fot. Katarzyna Rosiak-Stepa)

Budowa i zamknięcie gniazda

Gniazda wiosenne osiągają głębokość 13-20 cm, letnie do 33 cm. Komórki lęgowe znajdują się bezpośrednio przy korytarzach, które rozgałęziają się głównie w gniazdach letnich. Na noc, po zakończeniu żerowania i przy niesprzyjającej pogodzie wejścia do gniazd są zasypywane.

Zasypane wejście do gniazda (fot. Katarzyna Rosiak-Stepa)

Odwiedzane rośliny

Jest to gatunek polilektyczny (bez specjalizacji), którego możemy spotkać na roślinach z rodziny: astrowatych, dzwonkowatych, powojowatych, szczeciowatych i tamaryszkowatych. Obserwowaliśmy go na kwiatach: chabra bławatka, chabra driakiewnika, świerzbnicy polnej, popłochu pospolitego, cykorii podróżnik, berkhei purpurowej, kupidynku błękitnym, omanie wąskolistnym, chondrilli sztywnej.

Smuklik szerokopasy (Halictus scabiosae) na kwiatach (fot. Katarzyna Rosiak-Stepa)

Samce na popłochu (fot. Paweł Czechowski)

Perspektywa

Gatunek jest w ekspansji i szybko zdobywa teren, nawet w tempie przekraczającym 50 km na rok. Od ubiegłego roku, kiedy zakończyliśmy badania, w tym mamy już ponad dwa razy więcej stanowisk. Smuklik ten nie tylko zdobywa teren, ale też dobrze ugruntowuje swoją pozycję, bo tam gdzie jest, jest go dużo. Skąd ten sukces? Poza tym, że klimat mu sprzyja, to biologia gatunku odnalazła się w sytuacji. Wykorzystywanie sióstr do opieki nad gniazdem, a następnie przymusowe wysiedlenie, żeby założyły własne gniazda, zwiększa sukces rozrodczy.

Smuklik szerokopasy (Halictus scabiosae) (fot. Katarzyna Rosiak-Stepa)

Kolejne obserwacje smuklika szerokpasego (Halictus scabiosae)

Poznań, Naramowice, kwietne nieużytki
Krogulec k. Jeleniej Góry, łąka we wsi
Wrocław, pl. Społeczny
Wrocław, Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego
Wrocław, Bulwar Ikara
Owczary, murawy kserotermiczne
Górzyca, żwirownia
Owczary-Górzyce, na roślinach wzdłuż chodnika
Luboszyce, Równa

Źródła i dodatkowa lektura

Dziękujemy Pawłowi Czechowskiemu za udostępnienie zdjęcia samców.