Pszeniec zwyczajny – Melampyrum pratense L.

Informacje ogólne

Nazwa gatunku: pszeniec zwyczajny (Melampyrum pratense L.)
Okres kwitnienia: maj-wrzesień; pożytek wiosenny
Pokarm: pyłek i nektar
Stanowisko: słoneczne, półcieniste
Gleba: kwaśna

Moje leśne spacery w borach sprawiają, że pszeńca spotykam często, gdyż to jego ulubione siedlisko. Na jego kwiatach do tej pory wyłącznie obserwowałam trzmiele, głównie rude i ogrodowe, a także rabujące nektar trzmiele ziemne. Udało się też spotkać samca trzmiela parkowego.

Mam nadzieję wkrótce też opowiedzieć Wam o innych jednorocznych półpasożytach: zagorzałku wiosennym w jego późnym podgatunku i szelężniku.

Charakterystyka

Pszeniec zwyczajny jest rośliną jednoroczną należącą do rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Cała roślina jest trująca. Występuje w lasach sosnowych, a także dąbrowach, buczynach. Spotykam ją też często w zaroślach czy na obrzeżach lasów. Jest półpasożytem, który dzięki ssawkom z korzeni innych roślin (drzew, borówki czarnej) pobiera wodę wraz z zawartymi w niej solami mineralnymi. Pozwala jej to uniknąć konkurencji podziemnej o składniki odżywcze. Przyzwyczailiśmy się do myślenia, że to nad ziemią trwa głównie konkurencja i wyścig po świtało, jednak boje roślin toczą się również tam, gdzie nasz wzrok nie sięga.

Pokrój rośliny sięga 10-50 cm. Łodyga jest wzniesiona, czterokanciasta, może być pojedyncza lub częściej rozgałęziać się. Liście wyrastają naprzeciwlegle, są równowąskie lub jajowatolancetowate. Liście mają krótkie ogonki, wyglądają na prawie siedzące, są całobrzegie. Na szczycie pędów wyrastają przysadki te górne mogą być całobrzegie lub u nasady z jednym lub kilkoma ząbkami.

Kwiaty na szczycie pędu w luźnym gronie, wyrastają jednostronnie. Korona kwiatowa ułożona prawie poziomo wyrasta w pachwinach przysadek. Długość korony do 20mm, dwuwargowa w kolorze białożółta.

Pszeniec zwyczajny i jego sukcesy

Pszeniec zwyczajny jest półpasożytem i w tej formie oddziaływania międzygatunkowego odnosi spore sukcesy w strefie umiarkowanej. Roślina jest samodzielna fotosyntetycznie, ale pobiera od innych roślin wodę, sole mineralne i inne związki organiczne. Dobrze się adoptuje do siedlisk z dominującą obecnością roślin wieloletnich. Roślina mająca cykl roczny i nierozmnażająca się wegetatywnie, w całości stawia na rozmnażanie generatywne i jej sukces reprodukcyjny jest związany z produkcją nasion. Ich liczba to średnio około 50-70 (300) nasion na roślinę, są one duże, ciężkie i bogate w zasoby. Co powoduje, że niektóre gryzonie są skłonne wzbogacać o nie swoją dietę.

Wyniki wykazały, że produkcja nasion jest silnie uzależniona od wzrostu wegetatywnego i przetrwania roślin do końca sezonu. Osobniki, które przetrwały do końca sierpnia i wytworzyły wiele bocznych rozgałęzień, produkowały najwięcej nasion

Průšová M. i in., Growth, survival and generative reproduction in a population of a widespread annual hemiparasite Melampyrum pratense

Pszeniec i mrówki – kooperatywa 😉

Przysadki u pszeńca wydzielają słodkawy sok, którego amatorami są mrówki. Licznie odwiedzające pędy są korzystnym zjawiskiem dla rośliny, gdyż chronią ją przed zgryzaniem przez roślinożerców.

Przeprowadzone badania rozprzestrzeniania się rośliny wskazują, że mrówki pełnią funkcję nie tylko ochronną, ale także wektorów nasion. Zbadano, że rozsiewanie pierwotne (ang. primary dispersal) obejmuje siłę grawitacji (lub/i wiatr, wodę) i nasiona padały maksymalnie do 25 cm od rośliny macierzystej. Następnie występuje wtórne rozsiewanie (ang. secondary dispersal), które polega na przenoszeniu nasion przez mrówki w celu pozyskania pokarmu (np. elajosomów – bogatych w tłuszcze struktur na nasionach). Dzięki temu rośliny mogły zwiększyć zasięg rozprzestrzeniania. Badane populacje zwiększały zasięg o 91 cm rocznie, maksymalnie nawet blisko 650 cm.

Literatura:

1. Witkowska-Żuk L., Atlas roślinności lasów, Warszawa 2021.
2. Heinken T., Migration of an annual myrmecochore: A four year experiment with Melampyrum pratense L.
3. Průšová M. i in., Growth, survival and generative reproduction in a population of a widespread annual hemiparasite Melampyrum pratense