Informacje ogólne
Nazwa gatunku: borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.)
Okres kwitnienia: maj-czerwiec; pożytek wczesnoletni
Pożytek: pyłek i nektar
Stanowisko: półcieniste, słoneczne
Gleba: piaszczysta, kwaśna
Wczoraj miałam okazję przejść się po lesie, którego nie odwiedzałam przez dwa tygodnie. Zmiana była oszałamiająca. Buchnęło zielenią, ścielące się kobiercami jagodowiska wypełniały potrzebę napełnienia oczu zielenią.
Charakterystyka
Borówka czarna zwana też czarną jagodą, należąca do rodziny wrzosowatych (Ericaceae), rośnie w lasach iglastych, a także mieszanych. Podszyt lasów iglastych, polany, obrzeża lasów, to znane nam miejsca, gdzie zbieramy jakże popularne owoce tej krzewinki. Dorasta ona do 60 cm. Rozprzestrzenia się dzięki kłączom, które mogą osiągnąć długość nawet 5 m, a pojedyncza roślina może nawet zajmować parę m2. Roślinka rozrasta się od środka do zewnątrz. Te pędy, które są nad ziemią, są mocno rozgałęzione i wzniesione. Liście jajowate, krótkoogonkowe, jesienią przybierają piękną czerwoną barwę.
Kwiaty wyrastają pojedynczo wyłącznie z pędów tegorocznych, zwisają z kątów liści. Kwiaty niepozorne w kolorze różowym i bladoróżowym, kształt mają beczułkowaty. Są zapylane dwojako albo owadopylnie, albo dzięki samozapyleniu. Owocem jest charakterystyczna jagoda, początkowo zielona, z czasem ciemniejąca do koloru ciemnogranatowego czy nawet czarnego, z wierzchu pokryta woskowym nalotem.
Chwila odpoczynku trzmielca gajowego (Bombus bohemicus) przed dalszym zbiorem nektaru
Mój spacer po lesie odbywał się po godzinie 16. Temperatura, w okolicach 12 stopni, nie rozpieszczała i dodatkowo delikatnie mżyło. Takie warunki są niestraszne jedynie trzmielom, które oblatywały różowe dzbanuszki pozyskując nektar i nieco pyłku.
Znaczenie owadów w zapylaniu borówki czarnej
Czy dla zapylania, a tym samym zawiązywania przez borówkę owoców, ma znaczenie odwiedzanie jej przez owady? To między innymi postanowili sprawdzić naukowcy w szwedzkich lasach badając tamtejsze rośliny. Aby wykazać różnicę między zawiązywaniem owoców u roślin, których kwiaty mogły zostać odwiedzone przez owady, a tymi które na takie odwiedziny nie mogły liczyć, naukowcy część kwiatów przed ich kwitnieniem zapakowali w woreczki z organzy (typ materiału). A więc wciąż mogły dopuszczać powietrze, ale dla owadów już wstęp był wzbroniony.
Badanie wykazało, że otwarta możliwość zapylenia przyniosła zawiązywanie owoców dużo większe, bo około 40% niż w przypadku, gdy możliwość zapylenia przez owady została wyeliminowana i wtedy była to wartość jedynie 0,58%.
Badacze wykazali, jak fundamentalne znaczenie dla obfitości owoców ma obecność zapylaczy. Najczęstszymi odwiedzającymi, ale najmniej skutecznymi, były bzygi. Rzadszymi wizytującymi kwiaty były pszczoły, w tym głównie trzmiele, ale również pszczolinki, które pozostawiały najwięcej ziaren pyłku na znamieniu słupka, dokonując zapylenia.
Na koniec oddajmy głos naukowcom pozwalając im przemówić do nas wnioskami z badania:
Podsumowując, wykazujemy, że półborealne lasy pełnią rolę siedliska dla zróżnicowanej społeczności odwiedzających kwiaty, która przyczynia się do zapylania borówki czarnej. Stanowi to argument za uwzględnieniem ochrony zapylaczy w praktykach zarządzania lasem. Ponadto, biorąc pod uwagę wartość kulturową i rekreacyjną związaną ze zbieraniem borówek, utrzymanie zdrowych, wysokowydajnych lasów ma również istotne znaczenie dla aspektów antropologicznych.
Dlatego wysiłki konserwatorskie, które wspierają leśnych zapylaczy, takie jak promowanie i ochrona kwitnącego podszytu, tworzenie siedlisk do gniazdowania i/lub utrzymywanie łączności między fragmentami lasów, mogą mieć dużą wartość.
Skuteczność zapylaczy i zależność borówki czarnej od zapylania (Vaccinium myrtillus) w szwedzkich lasach półborealnych. Dostępne na: Research Gate
Pewne popołudnie
Lasy gospodarcze, których głównym składnikiem jest sosna zwyczajna, wydają się nie być obiecującym siedliskiem. Rzędy tysięcy drzew iglastych, prawie wyłącznie jednego gatunku, gdzie tu szukać różnorodności. A jednak nawet takie monokultury są miejscem, w którym spotykam nieustannie ciekawe zwierzęta i rośliny. Od borsuków, wilków, jeleni, saren po te całkiem niewielkie z mikroświata owadów.
Gdy widzę kwitnące łany borówki czarnej, zwykle nie mam wielkich oczekiwań. Omiatam je pobieżnie wzrokiem ciesząc się trzmielami, które wytrwale zapylają setki tysięcy niepozornych kwiatów. Do tej pory wydawały mi się dość osamotnione w tej czynności. Aż pewnego majowego popołudnia ruszyłam na spacer. Wędrówka nie była wyprawą na pszczoły, bo godzina i sosnowe okoliczności nie zapowiadały interesujących obserwacji. Jednak byłam wierna zasadzie, którą pielęgnujemy w naszym dzikozapylaczowym towarzystwie – „zawsze bierz aparat, nigdy nie wiadomo, co się wydarzy”. Mimo że dzień pod względem temperatury nie rozpieszczał, jednak słońce postanowiło jeszcze wyjść zza chmur i ogrzać jagodziniska. I wtedy zauważyłam, że wokół kwiatów lata wiele pszczół – samic i samców – z rodzaju pszczolinka. To był świetny czas, mimo że spędzony na kolanach, to owocny w spotkania z pszczołami.
Borówka czarna, jakie pszczoły ją odwiedzają?
Pszczoły samotnice: Andrena fulva (pszczolinka ruda), Andrena fulvida (pszczolinka podleśna), Andrena lapponica (pszczolinka borówczanka), Osmia inermis (murarka podkamionka), Osmia nigriventris (murarka borówkowa)
Literatura:
- Skuteczność zapylaczy i zależność borówki czarnej od zapylania (Vaccinium myrtillus) w szwedzkich lasach półborealnych. Dostępne na: Research Gate [dostęp z dnia 26 października 2024].
- Sulborska A., Rośliny Pożytkowe, Wydawnictwo Bee&Honey.
- Westrich P., Wildbienen Deutschlands, Stutgart 2018.
Za pomoc w oznaczeniu trzmieli dziękuję Alicji Dubickiej, a Peterowi Senn za oznaczenie motyla.
