Myślę, że dużą przyjemnością jest samodzielne rozpoznawanie pszczół gniazdujących w domku dla owadów. Jest to zawsze pierwszy krok do szerszego zainteresowania się tematem dzikich pszczół. Dlatego razem z Darkiem Ogrodnikiem stworzyliśmy przewodnik pomagający dowiedzieć się, co zamieszkało w naszym domku dla owadów. Szczegółowe informacje dotyczące oznaczania pszczół możecie znaleźć w Kluczu do oznaczania owadów Polski. Tutaj chcemy się skupić na cechach, które mogą pomóc nam w terenowym oznaczaniu pszczół.

Dla ułatwienia w naszym przewodniku uwzględniamy jedynie samice pszczół, ponieważ są bardziej charakterystyczne. O rozróżnianiu płci u pszczół pisałam w innym dziale.

Ważne uwagi na początek, o których powinniśmy pamiętać

Pszczoły zmieniają wygląd w czasie trwania życia: wycierają się, tracą kolor.

Murarka rzepakowa (Osmia brevicornis) – po prawej wypłowiały już osobnik (fot. własna)
Samiec murarki ogrodowej (Osmia bicornis) to najlepiej znany właścicielom domków dla owadów przykład starzenia się pszczoły. Pod koniec życia zmiany w jego wyglądzie sprawiają wrażenie, jakbyśmy mieli do czynienia z innym gatunkiem.
Po lewej okaz świeży i po prawej już wyblakły (fot. własna)

W domku dla owadów gniazdują głównie gatunki z rodziny miesierkowatych (Megachilidae). Pszczoły te mają różne kolory szczoteczki brzusznej, na której transportują pyłek do gniazda. Czasami kolor szczoteczki, gdy jest ona zapyłkowana, nie jest widoczny.

Miesierka niedopaska (Megachile versicolor) – po lewej z zapyłkowaną szczoteczką brzuszną. Po prawej widoczny wyraźnie intensywny pomarańczowy kolor szczoteczki z czarną końcówką (fot. własna)

W oznaczaniu owadów w domku może nam pomóc wygląd zamknięcia gniazd. Jednak należy pamiętać, że może się on różnić w zależności od materiałów dostępnych na danym obszarze. O różnych zamknięciach gniazd pisałam wcześniej.

Zamknięte gniazdo miesierki niedopaski (Megachile versicolor) (fot. własna)

Wskazówki ułatwiające rozpoznawanie pszczół w domkach dla owadów

Murarka lucernowa (Osmia caerulescens)

Długość8-10 mm
Kolor szczoteczkiczarna
Czas występowaniakwiecień-sierpień
Charakterystyczne cechyJedna z naszych słabiej owłosionych murarek z rodzaju Osmia. Oczy czarne. Samica z bardziej lub mniej wyraźnie widocznym niebieskim połyskiem, zwłaszcza na odwłoku.
Niezbyt gęste wąskie jasne przepaski na tylnych krawędziach tergitów. Głowa duża, odwłok w pozycji „spoczynkowej” krótki, zwarty.
GniazdoŚrednica 4-5 mm. Zamknięcie gniazda z materiałów roślinnych, płatków kwiatów.
Podobne w domkumurarka rzepakowa (Osmia brevicornis)

Murarka lucernowa (Osmia caerulescens) (fot. własna)
Widoczny niebieski połysk na odwłoku murarki lucernowej (Osmia caerulescens) (fot. własna)
Murarka lucernowa (Osmia caerulescens) – pozycja odwłoka w pozycji spoczynkowej (fot. własna)
Samica murarki lucernowej (Osmia caerulescens) – widoczne białe przepaski na odwłoku, których nie posiada murarka rzepakowa (Osmia brevicornis), opisana poniżej (fot. własna)

Murarka rzepakowa (Osmia brevicornis)

Długość9-12 mm
Kolor szczoteczkiżółta
Czas występowaniakwiecień-lipiec
Charakterystyczne cechyNiewytarte samice mają żółtawy odcień włosów. Są też one dłuższe niż u murarki lucernowej. Murarka rzepakowa nie posiada przepasek na tergitach, a jedynie słabo widoczne strzępiny. Nasadowe człony wszystkich stóp rudo owłosione (cecha odkryta przez Darka).
GniazdoŚrednica 5 mm. Zamknięcie gniazda z materiałów roślinnych.
Podobne w domkumurarka lucernowa (Osmia caerulescens)
Murarka rzepakowa (Osmia brevicornis) (fot. własna)
Widok z boku na pszczołę. Murarka rzepakowa (Osmia brevicornis) (fot. własna)
Widoczne rude owłosienie na nadstopiach oraz zielonkawy połysk na odwłoku murarki rzepakowej (Osmia brevicornis) (fot. własna)
Murarka rzepakowa (Osmia brevicornis) – widok z góry(fot. własna)
Zdjęcie prezentuje najbardziej charakterystyczne cechy murarki rzepakowej (Osmia brevicornis): dużą głowę z szerokim ciemieniem, odwłok z niebieskim połyskiem, ale bez przepasek, żółtą szczoteczkę brzuszną i rude włoski na nadstopiach wszystkich nóg (fot. własna)

Murarka ogrodowa, ruda (Osmia bicornis)

Długość10-12 mm
Kolor szczoteczkiżółtawordzawa
Czas występowaniamarzec-czerwiec
Charakterystyczne cechyOwłosienie głowy samicy czarne. Samice na przodzie głowy mają charakterystyczne „rogi”, których brakuje u samców. Tułów brązowawy. Odwłok: trzy pierwsze pierścienie odwłoka złoto-brązowe, końcowe czarne.
GniazdoŚrednica 6-8 mm. Zamknięte korkiem ze śliny i błota lub gliny. Widać na wierzchu charakterystyczne „pofalowane” ukształtowanie zatyczki.
Podobne w domkumurarka rogata (Osmia cornuta) – ma cały rudozłoty odwłok, a tułów czarny.
Murarka ogrodowa, ruda (Osmia bicornis) (fot. własna)
Świeżo wygryziona murarka ogrodowa, ruda (Osmia bicornis) (fot. własna)

Wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum)

Długość6-8 mm
Kolor szczoteczkiżółtawa
Czas występowaniaczerwiec-wrzesień
Charakterystyczne cechyCzarne ciało, walcowate, z chropowatym, głębokim punktowaniem. Tergity czarne, grubo i mocno punktowane. Wąskie białe przepaski włoskowe. Oczy czarne.
Gniazdopreferowana średnica gniazda 3-3,5 mm. Zamknięcie gniazda z żywicy z kawałkami drewna i ziemi.
Podobne w domkuwałczatka wielkoguzka (Heriades crenulatus) – rzadsza. Różnica widoczna w ubarwieniu oczu (szarawe z plamkami).
Wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum) – szczoteczka brzuszna na zdjęciu jest zapyłkowana (fot. własna)

Nożycówka dzwonkowa (Chelostoma rapunculi)

Długość8-10 mm
Kolor szczoteczkibiało-beżowa
Czas występowaniaczerwiec-sierpień
Charakterystyczne cechyCiemne, wydłużone walcowate ciało. Oczy szaroniebieskie z plamkami. Jednak intensywność barwy oczu może się różnić między osobnikami.
GniazdoŚrednica gniazda 3-3,5 mm. Zamknięcie gniazda z kamieni, piasku, ziemi, nektaru
Podobne w domkuInne nożycówki.
Nożycówka dzwonkowa (Chelostoma rapunculi) (fot. własna)
Samica nożycówki dzwonkowej (Chelostoma rapunculi)

Pseudomurarka żmijowcowa (Hoplitis adunca)

Długość9-13 mm
Kolor szczoteczkiżółtawa
Czas występowaniaczerwiec-sierpień
Charakterystyczne cechyCiało czarne, wydłużone. Oczy zielonkawe.
GniazdoŚrednica otworu 5-7 mm. Tworzy różnorodne zamknięcia gniazda z gliny, piasku, drewna a także materiałów roślinnych. Zatyczki przeważnie są wypukłe.
Podobne w domkuJedyna w swoim rodzaju.
Pseudomurarka żmijowcowa (Hoplitis adunca) – świeża samica (fot. własna)
Wypłowiała samica pseudomurarki żmijowcowej (Hoplitis adunca) (fot. własna)

Miesierki (Megachile spp.)

Długość9-15 mm
Kolor szczoteczkirdzawy, biało-czarny, czerwono-rdzawy, żółto-rdzawy
Czas występowaniaczerwiec-wrzesień
Charakterystyczne cechypszczoły o masywnym ciele.
GniazdoŚrednica otworu 6-8 mm. Zatyczka gniazda z z materiału roślinnego, np. liści. Wyjątkiem jest miesierka dwuzębna (Megachile ericetorum), która zamyka gniazda nie liśćmi, lecz gliną z piaskiem.
Miesierka różówka (Megachile centuncularis) (fot. własna)
Samica miesierki niedopaski (Megachile versicolor) (fot. własna)
Widok z góry. Miesierka niedopaska (Megachile versicolor) (fot. własna)
Miesierka dwuzębna (Megachile ericetorum). Jako jedyna wśród miesierek zamyka gniazda nie liśćmi, lecz gliną z piaskiem (fot. własna)

Ścieski (Coelioxys spp.)

Długość9-14 mm
Kolor szczoteczkibrak
Czas występowaniaczerwiec – wrzesień
Charakterystyczne cechystożkowaty ostro zakończony odwłok, częściowo owłosione oczy
Gniazdopszczoła pasożytnicza miesierkowatych
Ścieska smółkarka (Coelioxys quadridentata) (fot. własna)
Ścieska (Coelioxys sp.) – jak na złość nie mogłam znaleźć lepszego zdjęcia ukazującego owłosione oczy (fot. własna)

Warto robić zdjęcia pszczołom. Na spokojnie można się wtedy przyjrzeć pszczole i określić jej gatunek.
Mam nadzieję, że przewodnik okaże się Wam pomocny przy oznaczaniu. Dobrej zabawy 🙂

Oznaczenia owadów i nadzór nad artykułem: Darek Ogrodnik. Dzięki 🙂

Na tytułowym zdjęciu od lewej nożycówka świerzbnicówka (Chelostoma rapunculi) oraz murarka rzepakowa (Osmia brevicornis).

Członkowie zespołu redakcyjnego Dzicy zapylacze. Darek Ogrodnik- ekspert od identyfikacji pszczół ze zdjęć. Od samego początku wspiera Dzikich zapylaczy będąc ich nieformalnym współzałożycielem. Na stronie opracowuje działy ułatwiające amatorskie oznaczanie żądłówek. Katarzyna Rosiak-Stepa (Miesierka) - miłośniczka żądłówek i założycielka strony dzicyzapylacze.pl. Na stronie opracowuje jej główne elementy, opisuje pszczoły samotne oraz inne żądłówki.