Myślę, że dużą przyjemnością jest samodzielne rozpoznawanie pszczół gniazdujących w domku dla owadów. Jest to zawsze pierwszy krok do szerszego zainteresowania się tematem dzikich pszczół. Dlatego razem z Darkiem Ogrodnikiem stworzyliśmy przewodnik pomagający dowiedzieć się, co zamieszkało w naszym domku dla owadów. Szczegółowe informacje dotyczące oznaczania pszczół możecie znaleźć w Kluczu do oznaczania owadów Polski. Tutaj chcemy się skupić na cechach, które mogą pomóc nam w terenowym oznaczaniu pszczół.
Dla ułatwienia w naszym przewodniku uwzględniamy jedynie samice pszczół, ponieważ są bardziej charakterystyczne. O rozróżnianiu płci u pszczół pisałam w innym dziale.
Ważne uwagi na początek, o których powinniśmy pamiętać
Pszczoły zmieniają wygląd w czasie trwania życia: wycierają się, tracą kolor.
Po lewej okaz świeży i po prawej już wyblakły (fot. własna)
W domku dla owadów gniazdują głównie gatunki z rodziny miesierkowatych (Megachilidae). Pszczoły te mają różne kolory szczoteczki brzusznej, na której transportują pyłek do gniazda. Czasami kolor szczoteczki, gdy jest ona zapyłkowana, nie jest widoczny.
W oznaczaniu owadów w domku może nam pomóc wygląd zamknięcia gniazd. Jednak należy pamiętać, że może się on różnić w zależności od materiałów dostępnych na danym obszarze. O różnych zamknięciach gniazd pisałam wcześniej.
Wskazówki ułatwiające rozpoznawanie pszczół w domkach dla owadów
Murarka lucernowa (Osmia caerulescens)
| Długość | 8-10 mm |
| Kolor szczoteczki | czarna |
| Czas występowania | kwiecień-sierpień |
| Charakterystyczne cechy | Jedna z naszych słabiej owłosionych murarek z rodzaju Osmia. Oczy czarne. Samica z bardziej lub mniej wyraźnie widocznym niebieskim połyskiem, zwłaszcza na odwłoku. Niezbyt gęste wąskie jasne przepaski na tylnych krawędziach tergitów. Głowa duża, odwłok w pozycji „spoczynkowej” krótki, zwarty. |
| Gniazdo | Średnica 4-5 mm. Zamknięcie gniazda z materiałów roślinnych, płatków kwiatów. |
| Podobne w domku | murarka rzepakowa (Osmia brevicornis) |
Murarka rzepakowa (Osmia brevicornis)
| Długość | 9-12 mm |
| Kolor szczoteczki | żółta |
| Czas występowania | kwiecień-lipiec |
| Charakterystyczne cechy | Niewytarte samice mają żółtawy odcień włosów. Są też one dłuższe niż u murarki lucernowej. Murarka rzepakowa nie posiada przepasek na tergitach, a jedynie słabo widoczne strzępiny. Nasadowe człony wszystkich stóp rudo owłosione (cecha odkryta przez Darka). |
| Gniazdo | Średnica 5 mm. Zamknięcie gniazda z materiałów roślinnych. |
| Podobne w domku | murarka lucernowa (Osmia caerulescens) |
Murarka ogrodowa, ruda (Osmia bicornis)
| Długość | 10-12 mm |
| Kolor szczoteczki | żółtawordzawa |
| Czas występowania | marzec-czerwiec |
| Charakterystyczne cechy | Owłosienie głowy samicy czarne. Samice na przodzie głowy mają charakterystyczne „rogi”, których brakuje u samców. Tułów brązowawy. Odwłok: trzy pierwsze pierścienie odwłoka złoto-brązowe, końcowe czarne. |
| Gniazdo | Średnica 6-8 mm. Zamknięte korkiem ze śliny i błota lub gliny. Widać na wierzchu charakterystyczne „pofalowane” ukształtowanie zatyczki. |
| Podobne w domku | murarka rogata (Osmia cornuta) – ma cały rudozłoty odwłok, a tułów czarny. |
Wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum)
| Długość | 6-8 mm |
| Kolor szczoteczki | żółtawa |
| Czas występowania | czerwiec-wrzesień |
| Charakterystyczne cechy | Czarne ciało, walcowate, z chropowatym, głębokim punktowaniem. Tergity czarne, grubo i mocno punktowane. Wąskie białe przepaski włoskowe. Oczy czarne. |
| Gniazdo | preferowana średnica gniazda 3-3,5 mm. Zamknięcie gniazda z żywicy z kawałkami drewna i ziemi. |
| Podobne w domku | wałczatka wielkoguzka (Heriades crenulatus) – rzadsza. Różnica widoczna w ubarwieniu oczu (szarawe z plamkami). |
Nożycówka dzwonkowa (Chelostoma rapunculi)
| Długość | 8-10 mm |
| Kolor szczoteczki | biało-beżowa |
| Czas występowania | czerwiec-sierpień |
| Charakterystyczne cechy | Ciemne, wydłużone walcowate ciało. Oczy szaroniebieskie z plamkami. Jednak intensywność barwy oczu może się różnić między osobnikami. |
| Gniazdo | Średnica gniazda 3-3,5 mm. Zamknięcie gniazda z kamieni, piasku, ziemi, nektaru |
| Podobne w domku | Inne nożycówki. |
Pseudomurarka żmijowcowa (Hoplitis adunca)
| Długość | 9-13 mm |
| Kolor szczoteczki | żółtawa |
| Czas występowania | czerwiec-sierpień |
| Charakterystyczne cechy | Ciało czarne, wydłużone. Oczy zielonkawe. |
| Gniazdo | Średnica otworu 5-7 mm. Tworzy różnorodne zamknięcia gniazda z gliny, piasku, drewna a także materiałów roślinnych. Zatyczki przeważnie są wypukłe. |
| Podobne w domku | Jedyna w swoim rodzaju. |
Miesierki (Megachile spp.)
| Długość | 9-15 mm |
| Kolor szczoteczki | rdzawy, biało-czarny, czerwono-rdzawy, żółto-rdzawy |
| Czas występowania | czerwiec-wrzesień |
| Charakterystyczne cechy | pszczoły o masywnym ciele. |
| Gniazdo | Średnica otworu 6-8 mm. Zatyczka gniazda z z materiału roślinnego, np. liści. Wyjątkiem jest miesierka dwuzębna (Megachile ericetorum), która zamyka gniazda nie liśćmi, lecz gliną z piaskiem. |
Ścieski (Coelioxys spp.)
| Długość | 9-14 mm |
| Kolor szczoteczki | brak |
| Czas występowania | czerwiec – wrzesień |
| Charakterystyczne cechy | stożkowaty ostro zakończony odwłok, częściowo owłosione oczy |
| Gniazdo | pszczoła pasożytnicza miesierkowatych |
Warto robić zdjęcia pszczołom. Na spokojnie można się wtedy przyjrzeć pszczole i określić jej gatunek.
Mam nadzieję, że przewodnik okaże się Wam pomocny przy oznaczaniu. Dobrej zabawy 🙂
Oznaczenia owadów i nadzór nad artykułem: Darek Ogrodnik. Dzięki 🙂
Na tytułowym zdjęciu od lewej nożycówka świerzbnicówka (Chelostoma rapunculi) oraz murarka rzepakowa (Osmia brevicornis).
