U pszczół występuje dymorfizm płciowy, co oznacza, że samce i samice różnią się wyglądem. Powoduje to, że musimy użyć innego klucza by zidentyfikować samca, a innego by samicę.

Wskazówki do rozróżniania płci u pszczół

Poniżej tabela pokazująca różnice pomiędzy płciami. Od reguły są wyjątki – cała tabela obrazuje cechy, które odróżniają obie płcie.

SamceSamice
przeważnie mniejsze od samicy; często rozmiar osobnika zależy od średnicy gniazda, w którym się rozwijałwiększe, bardziej barwne i charakterystyczne
posiadają aparat kopulacyjnymają żądło
trudne do oznaczaniałatwiejsze do oznaczania
brak aparatu do przenoszenia pyłkuwystępuje szczoteczka brzuszna, szczoteczka na trzeciej parze nóg czy koszyczki służące do transportu pyłku
11 członowa wić czułka10 członowa wić czułka
odwłok zbudowany jest 7 tergitów i 6 sternitówodwłok zbudowany jest z 6 tergitów i 6 sternitów
wylęgają się przeważnie tydzień, nawet dwa tygodnie, wcześniej niż samicepojawiają się później niż samce (wyjątek: Halictidae)

Samce

Opisując dzikie pszczoły przeważnie skupiamy się na samicach, ponieważ to one budują gniazda, czy też odwiedzają kwiaty roślin, z którymi związane są w mniejszym czy większym stopniu. Samce natomiast żyją krócej, nie uczestniczą w budowaniu gniazd czy opiece nad lęgiem, nie są przywiązane do określonych kwiatów roślin w poszukiwaniu dla siebie pokarmu, a ich głównym celem jest dążenie do kopulacji z partnerką. Samice pszczół kojarzone są z pracowitością, a samce – z lenistwem. Jednak nic bardziej mylnego! Mogą nas zachwycać nie tylko pięknem wyglądu, ale także różnorodnością zachowań, bo prowadzą nie mniej ciekawe i aktywne życie niż samice.

Samce są na ogół mniejsze niż samice i nie posiadają specjalnych narządów do zbierania pyłku. W przeciwieństwie do samic nie posiadają żądła, a także mają widocznie dłuższe czułki. Niektóre gatunki na twarzach posiadają „maski”.

Samice

Samice rozpoznać możemy po szczoteczce brzusznej, owłosionych nogach czy koszyczkach służących do przenoszenia pyłku.

Pszczolinka pospolita (Andrena flavipes) - samica
Pszczolinka pospolita (Andrena flavipes) z pyłkiem na nogach po lewej i bez pyłku po prawej (fot. Kasia)
Murarka muszlówka (Osmia aurulenta) - samica
Murarka muszlówka (Osmia aurulenta) z pyłkiem na szczoteczce brzusznej po lewej i bez pyłku po prawej (fot. Kasia)
Obrostka letnia (Dasypoda hirtipes) - samica
Obrostka letnia (Dasypoda hirtipes) – bez pyłku po lewej i z pyłkiem na nogach po prawej (fot. Kasia)
Trzmiel (Bombus sp.)
U trzmieli (Bombus spp.) golenie ostatniej pary odnóży mają zagłębienia, nazywane koszyczkami. Służą one do gromadzenia pyłku (fot. Kasia)

Czułki

Samce mają zdecydowanie dłuższe czułki, podczas gdy u samicy są one krótkie. Poniższe zdjęcie prezentuje budowę czułków pszczoły. Składają się one z trzech elementów: trzonka, nóżki i wici czułka, która może mieć różną długość w zależności od płci. Samce mają 11-członową wić czułka, samice natomiast 10-członową.

W literaturze podawane są czasem długości czułków: 12-członowe (samica) lub 13-członowe (samiec). Wynika to ze sposobu liczenia części składowych czułków, np. jeden trzonek + jedna nóżka + 11 członów wici czułka = 13 członowa długość czułka. Mam nadzieję, że obrazek rozjaśni trochę ten galimatias.

Samiec miesierki (Megachile sp.)
Samce, oprócz wyraźnie dłuższych czułków, mają również przeważnie bardziej gęste owłosienie na głowie. Na zdjęciu samiec miesierki (Megachile sp.) (fot. Kasia)

Odwłok

Odwłok samicy zbudowany jest z 6 tergitów i 6 sternitów, natomiast samca składa się z 7 tergitów i 6 sternitów. Podczas liczenia tergitów (tj. górnych segmentów odwłoka) należy wziąć pod uwagę, że przeważnie tylko 5 z nich jest widocznych z góry, natomiast szósty i najmniejszy tergit bywa przykryty i dojrzeć można go tylko z tyłu i z boku.

Murarka muszlówka (Osmia aurulenta) - samica
Murarka muszlówka (Osmia aurulenta) – samica. Z boku widać dokładnie tergity i sternity odwłoka (fot. Kasia)

Praktyczne rozróżnianie wybranych gatunków

Na koniec, na zdjęciach poniżej, zestawiłam zdjęcia pszczół z różnych rodzin. Samców i samic tego samego gatunku. Na zdjęciach nie uwzględniono skali/różnic w rozmiarze.

Miesierka wielka (Megachile maritima) - samiec i samica
Miesierka wielka (Megachile maritima). Samce miesierek mają płaską końcówkę odwłoka, podczas gdy samice spiczastą (fot. Kasia)
 Pszczolinka białobrzucha (Andrena gravida) - samiec i samica
Pszczolinka białobrzucha (Andrena gravida). Samiec jest szczupły i bardziej owłosiony na głowie. Samica posiada charakterystyczne szczoteczki na odnóżach (fot. Kasia)
Obrostka letnia (Dasypoda hirtipes)
Obrostka letnia (Dasypoda hirtipes). Samica z charakterystycznymi dla tego gatunku szczoteczkami na odnóżach (fot. Kasia)
Smuklik wielki (Halictus quadricinctus) - samiec i samica
Smuklik wielki (Halictus quadricinctus). Samiec smuklejszy, z długimi czułkami. Samica ze szczoteczkami na odnóżach (fot. Kasia)
Murarka makowa (Hoplitis papaveris) - samiec i samica
Murarka makowa (Hoplitis papaveris). Samiec z charakterystycznymi dwoma łopatkowatymi wyrostkami na ostatnim tergicie (ostatnim segmencie odwłoka). Samica natomiast z białą szczoteczką brzuszną do transportu pyłku. Dodatkowo budująca gniazdo – samce tego nie robią – tu już nie ma wątpliwości co do płci 😉 (fot. Kasia)
Lepiarka wiosenna (Colletes cunicularius) - samiec i samica
Lepiarka wiosenna (Colletes cunicularius). Samica jest mocniej zbudowana. Gdy przyzwyczaiłam się do widoku samców i pojawiły się samice, miałam wrażenie, że samice są wręcz baryłkowate 🙂 Widać też gołym okiem różnicę w długości czułków.
Samica na zdjęciu ma mniej owłosiony odwłok od samca, ale jest to tylko kwestia wytarcia włosów w przypadku tego osobnika (fot. Kasia)

Oznaczenie owadów i cenne uwagi, które zawarłam w niniejszym artykule:
Darek Ogrodnik

Napisz komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

Jestem miłośniczką żądłówek i założycielką strony dzicyzapylacze.pl. Oprócz publikowania artykułów o dzikich pszczołach i innych żądłówkach, na stronie opracowuję jej główne elementy. Szczególnie zajmuje mnie sposób gniazdowania oraz metody ochrony siedlisk żądłówek. [Opublikowane artykuły]