Wyka siewna – Vicia sativa L.

Informacje ogólne

Nazwa gatunku: wyka siewna (Vicia sativa L.)
Okres kwitnienia: maj-lipiec; pożytek wczesnoletni
Pokarm: pyłek i nektar
Stanowisko: słoneczne
Gleba: różnego typu (zwłaszcza lekka i kwaśna)

Maj zdecydowanie upływa mi pod znakiem wyki. Miałam już okazję spotkać wykę wielkokwiatową, wykę ptasią, wykę drobnokwiatową, wykę płotową i dzisiejszą bohaterkę, czyli wykę siewną, także w jej podgatunku – wyka wąskolistna (choć to sprawa dyskusyjna, bo niektórzy traktują jako odrębny gatunek (Vicia angustifolia L.). I chwalę sobie te spotkania, bo rodzaj wyka jest ważnym źródłem pokarmu dla pszczół dziko żyjących. Co warto podkreślić, niektóre gatunki wyki odwiedzać będzie również pszczoła miodna.

Charakterystyka

Wyka siewna jest rośliną jednoroczną należącą do rodziny bobowatych (Fabaceae). W kraju jest z nami od bardzo dawna, gdyż jest archeofitem – rośliną, która przybyła do nas w czasach wczesnohistorczynych lub przedhistorycznych. Inną znaną rośliną, która podobnie jak wyka siewna jest obcego pochodzenia, ale już od dawien dawna obecną w Polsce , to chaber bławatek.

Wyka siewna pojawia się głównie w siedliskach synantropijnych, czyli w pobliżu człowieka i w miejscach przez niego przekształconych (drogi, nasypy, pola uprawne, nieużytki, suche murawy).

Łodyga jest wiotka, cienka, rozesłana, jeżeli znajdzie podporę będzie się po niej piąć. Liście są parzystopierzaste, tworzą je 4 do 7 par listków. W przypadku wyki siewnej listki będą w kształcie bardziej jajowate, a u podgatunku wyki wąskolistnej (Vicia sativa subsp. nigra (L.) Ehrh.) równowąskie lub podłużnie lancetowate. Liść zakończony wąsem czepnym. Kwiaty na bardzo krótkich szypułkach, motylkowe zebrane od 1 do 2 u wyki siewnej po 1 do 3 u wyki wąskolistnej wyrastające w kątach liści. Korona kwiatu w kolorze różowym, różowofioletowym.

Bohater drugiego planu

Kiedy przeglądam zdjęcia wyki siewnej na wielu fotografiach obecne są mrówki. Dlaczego tak gromadnie odwiedzają roślinę? Wyka siewna, ale też np. wyka płotowa, na przylistkach ma umiejscowione nektarniki pozakwiatowe. Jeżeli chcemy je odszukać próbujmy znaleźć ciemne, brunatne plamki. To tam będą właśnie masowo zdążać nasi bohaterowie drugiego planu, a mianowicie mrówki. Któżby nie miał ochoty na odrobinę nektaru, mrówki z pewnością takie pragnienie mają, gdyż ich kursy po roślinie, to nieustanne wędrówki.

Obecność nektarników pozakwiatowych jest głównie dedykowana mrówkom, osom, biedronkom. Zakłada się, że ich obecność pomaga rozprawić się roślinie z niektórym jej szkodnikami, wykorzystując do tego w przypadku mrówek ich wyjątkową uszczypliwość. Dlaczego zaś nektarniki są umieszczone poza kwiatem? Ponieważ często do tych położonych w rurce kwiatowej, mrówka nie będzie w stanie się dostać. A dodatkowo mrówki przepędzają dosłownie wszystkich, a więc i zapylaczy, na których roślinie zależy. Znaczenie ma też skład nektaru oferowany przez roślinę w nektarnikach kwiatowych i pozakwiatowych, który jest inny, tak, aby odpowiadał bardziej owadom, które ma skłonić do odwiedzin kwiatu bądź okolic przylistków, jak w przypadku wyki (nektarniki poza kwiatowe mogą być zlokalizowane w różnych miejscach rośliny).

Zastanawia mnie, jaki bilans z tej mrówczej obecności ma roślina, gdyż spędziłam z wyką siewną sporo czasu i mrówki były bardzo męczącą przeszkodą dla zapylaczy. Miałam też okazję obserwować, jak mrówka na grzbiecie trzmiela przelatywała z kwiatu na kwiat. Trzmiel wydawał się nie przejmować tym pasażerem na gapę (chociaż mrówki bardzo często są na tyle męczące, że i trzmiele rezygnują z odwiedzin kwiatu). A czy mrówka była usatysfakcjonowana tym darmowym transportem, tego nie wiem.

Pan Mieczysław Lipiński w książce „Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin” pisze, że skłonne odwiedzać nektarniki pozakwiatowe są również pszczoły miodne. Ja nie miałam okazji dokonać takiej obserwacji.

Kto rozsiewa wykę siewną?

Autochoria jest sposobem, dzięki któremu roślina samodzielnie kolonizuje nowe tereny, nazywana też jest samosiewnością. Odbywa się to dzięki własnym mechanizmom i sile rośliny macierzystej. Takie rośliny w mniejszym stopniu muszą polegać na czynnikach zewnętrznych, takich jak zwierzęta, wiatr, woda czy człowiek. Czasem bywa, że kilka sposobów rozsiewania diaspor (nasiona, owoce, kwiaty – części generatywne rośliny) łączy się.

Wyróżniamy trzy typy samosiewności:

• ballochoria – roślina rozsiewa nasiona za pomocą mechanizmów balistycznych. Po zwolnieniu napięć w owocni następuje eksplozja, która powoduje wyrzut nasion. Między innymi właśnie wyka jest przykładem ballochorii. Strąk, gdy dojrzeje i stanie się suchy, pęka, a nasiona zostają wyrzucone na pewną odległość. Kształt nasion przeważnie jest kulisty niczym u kuli armatniej, skoro już przy skojarzeniach militarnych jesteśmy
• blastochoria – w tym wypadku rośliny wydłużają swoje pędy, aby nasiona czy owoce padły, jak najdalej od rośliny macierzystej. Przykładem takiej rośliny we florze polski jest rdest ptasi
• herpochoria – diaspory wykonują ruchy pełzające, stymulatorem takich ruchów jest przeważnie obecność wilgoci. Przykładem takiej rośliny jest iglica. Owocem w tej roślinie jest rozłupnia. Każda z rozłupek ma część, która nieco przypomina śrubkę, ona reagując na wilgoć prostuje się lub skręca, co sprawia, że zagnieżdża się w glebie

Wyka siewna, jakie pszczoły ją odwiedzają?

Pszczoły samotne przylatujący po pyłek: Megachile pyrenaica (mieseirka dachówka), Osmia maritima (murarka nadmorska), Osmia leaiana (muarka ostrożeniówka)

Literatura:

1. Flaga S., Rośliny pokarmowe pszczół, Kraków 2023.
2. Lipiński M., Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin, Warszawa 2010.
3. Sudnik-Wójcikowska B., Rośliny synantropijne, Warszawa 2023.