Wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum) to pospolita i liczna pszczoła, którą możemy obserwować w naszym domku dla owadów. Inna jej polska nazwa to wałczatka pieniogniazda. Ta pierwsza chyba jednak jest częściej używana i dlatego zdecydowałam się na nią.

Samica wałczatki dwuguzki (Heriades trucnorum) w doku dla owadów (fot. Kasia)

Jak rozpoznać wałczatkę dwuguzkę (Heriades trucnorum)

Informacje w tym fragmencie są częścią osobnego artykułu: Jak rozpoznawać pszczoły w domku dla owadów, napisanego wspólnie z Darkiem Ogrodnikiem (Dareckim).

Długość6-8 mm
Kolor szczoteczkiżółtawa
Czas występowaniaczerwiec-wrzesień
Charakterystyczne cechyCzarne ciało, walcowate, z chropowatym, głębokim punktowaniem. Tergity czarne, grubo i mocno punktowane. Wąskie białe przepaski włoskowe. Oczy czarne.
Gniazdopreferowana średnica gniazda 3-4 mm. Zamknięcie gniazda z żywicy z kawałkami drewna, małych kamieni i ziemi.
Podobne w domkuwałczatka wielkoguzka (Heriades crenulatus) – rzadsza. Różnica widoczna w ubarwieniu oczu (szarawe z plamkami).
Wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum) – szczoteczka brzuszna na zdjęciu jest zapyłkowana (fot. Kasia)

Samiec wałczatki dwuguzki

Osobniki męskie wałczatki posiadają charakterystycznie podwinięty odwłok oraz owłosioną twarz.

Samiec wałczatki dwuguzki (Heriaes truncorum) (fot. Kasia)

Sposób gniazdowania wałczatki dwuguzki (Heriaes truncorum)

Pszczoła gniazduje w istniejących zagłębieniach: w otworach wydrążonych przez chrząszcze w martwym drewnie, pustych łodygach, trzcinie,także w domku dla owadów.

Wałczatka w domku dla owadów (źródło You Tube, RyeHarbourUK)

Preferowana przez ten gatunek średnica otworu gniazdowego to 3-3,5 mm. Gniazdo składa się od jednej do dziesięciu komórek lęgowych ułożonych liniowo, czyli w szeregu jedna za drugą. Komory lęgowe samica oddziela dość cienkimi przegrodami z żywicy.

Otwarte gniazdo wałczatki dwuguzki (Heriades truncorum) (fot. Kasia)

W ciągu swojego życia wałczatka składa od 2-16 jaj. Stare gniazda wykorzystywane są ponownie, po uprzednim ich wyczyszczeniu przez samicę.

Samica w gnieździe w wydrążonym otworze w gałęzi lilaka pospolitego (fot. Kasia)

Z żywicy buduje również zamknięcie gniazda. W zewnętrzną warstwę zamknięcia wbudowane są wiórki, ziarenka piasku. Żywicę pobiera z drzew iglastych oraz liściastych.

Trudno wykonać zdjęcie, bo gniazdo ma zaledwie 3 mm średnicy, ale widać tam kamienie wkomponowane w żywicę (fot. Kasia)
Samica zamykająca gniazdo (fot. Kasia)
Zamknięcie gniazdo z żywicy zawierająca drobne drewniane wiórki (fot. Kasia)
Zamknięte gniazda wałczatki (fot. Kasia)
Wałczatka zamykająca gniazdo (fot. Kasia)
Zamknięcie gniazda walczatki (fot. Kasia)
Zamknięte gniazdo w tunelu wydrążonym przez drewnojady w starym drewnie (fot. Kasia)

Charakterna pszczoła

Powszechne u obserwowanych przeze mnie wałczatek było wzajemne podkradanie sobie elementów zamknięcia gniazda. Skutkiem czego było otwieranie zamkniętych już gniazd i ciągłe walki pomiędzy samicami. Nie ułatwiały im życia również nachalne samce.

Samica wracając do swojego gniazda natyka się w nim na inna samicę (fot. Kasia)
Przepychanki (fot. Kasia)

Często przy ich gniazda można znaleźć ślady wyspanego pyłku. Dlaczego? Nie wiem?

Wałczatka przyłapana na wysypywaniu pyłku z gniazda (fot. Kasia)
Wysypany pyłek (fot. Kasia)
Inne gniazdo w rozsypce (fot. Kasia)

Kiedy i gdzie możemy obserwować

Wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum) jest gatunkiem letnim. Jej czas lotu przypada na lipiec-sierpień. Samce pojawiają się kilka dni przed samicami. W poszukiwaniu partnerek patrolują zarówno okolice gniazd, z których się wygryzły, jak i kwitnące kwiaty z rodziny astrowatych.

Samica wałczatki (fot. Kasia)

Siedliska zajmowane przez pszczoły tego gatunku to łąki, nieużytki, obrzeża lasów, ogrody, a także osiedla mieszkalne.

Po lewej zamknięte gniazdo wałczatki dwuguzki, po prawej pszczoła tego gatunku przy gnieździe. Nierówna powierzchnia pieńka, to pamiątka po cięciu drewna tępą piłą 🙂 Ale najważniejsze, że się udało! (fot. Kasia)

Odwiedzane kwiaty

Wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum) zbiera pyłek i nektar wyłącznie z kwiatów z rodziny astrowatych. Szukając pokarmu pokonuje niewielkie dystanse przeważnie do 100 m od gniazda. Jeżeli mamy przyjemność obserwowania samicy zbierającej pyłek, warto zwrócić uwagę na ruch odwłoka zgarniającego pyłek.

Wałczatka dwuguzka (Herides truncorum) zbierająca pyłek. Film jest jednym z serii „Pszczoła w ruchu” przygotowywanym przez Kanał You Tube Dzikie Pszczoły we współpracy z dzicyzapylacze.pl. Zapraszam do subskrybowania i śledzenia nowych odcinków (źródło You Tube, autor: Dzikie Pszczoły)
Wałczatka dwuguzka. Widać sposób w jaki naciska pylniki i ruch odwłoka (źródło You Tube, autor: Roy Kleukers)

Wśród odwiedzanych kwiatów wymieniane są m.in.: krwawnik pospolity (Achillea millefolium), nagietek lekarski (Calendula officinalis), rumian polny (Anthemis arvensis), omany (Inula spp.), wrotycz (Tanacetum vulgare), starzec Jakubek (Jacobaea vulgaris).

Wałczatka dwuguzka na kwiatach starca Jakubka (Jacobaea vulgaris) (fot. Kasia)
Na nagietku (fot. Kasia)
Wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum) na wrotyczu. Po lewej stronie lepiarka (Colletes sp.) (fot. Kasia)
Szukając wałczatek warto wybrać się na wrotycze (fot. Kasia)

Moje wtrącenie na marginesie

Kiedyś trafiłam na artykuł, który zachęcał do uprawy w przydomowych ogródkach wrotyczu pospolitego (Tanacetum vulgare), jako rośliny skutecznie odstraszającej owady. Ja ją polecam jako roślinę skutecznie przyciągającą owady 🙂 O wrotyczu możecie przeczytać w artykule wpisie Asi, a ja pokażę Wam poniżej, jak może się na nich roić od owadów.

Pięć osobników dzikich pszczół i motyl. Na wrotyczu często możemy spotkać m.in. smukliki, nęczyny, mamrzycę północną (Epeolus variegatus), a także lepiarki (fot. Kasia)

Poszukując informacji o wrotyczu, znalazłam pracę o wymownym tytule „Owady na wrotyczu pospolitym (Tanacetum vulgare L.), jako przykład znaczenia dzikich ziół w krajobrazie rolniczym dla entomofauny” [4]. Znaleźć można tam informację, że na tej roślinie żyć może do 80 różnych gatunków owadów, z których jednak tylko część jest silnie związana z wrotyczem.

Halictus cf. confusus (fot. Kasia)

Pasożyty gniazdowe

Wśród pasożytów gniazdowych wymienia się szmeronię wałczatkówkę Stelis breviscula oraz wysmugę smużynkę Sapygina decemguttata.

Wysmugi potrafią znacznie ograniczyć populację wałczatki i licznie namnażać się w domkach dla owadów.

Na zakończenie

Warto zadbać o różnorodne średnice otworów w naszym domku oraz o obfitość rodzimych kwiatów w jego okolicy, potrzebnych pszczołom do zbierania pokarmu, z których mogą też korzystać inne owady. Wałczatka nie pokonuje dużych dystansów i zapewniając jej w niedalekiej odległości od gniazda, stanowisko z pożytkiem, możemy się cieszyć takim widokiem, jak poniżej.

Wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum) (fot. Kasia)

Oznaczenie owadów: Darek Ogrodnik

Źródła i dodatkowa literatura

  1. Anja Eder, Wildbienenhelfer, Rheinbach 2018.
  2. Wygląd otwartego gniazda wałczatki: https://blogs.ethz.ch/osmiini/palaearctic-species/heriades/heriades/
  3. https://www.researchgate.net/publication/42635927_Host_recognition_in_a_pollen-specialist_bee_Evidence_for_a_genetic_basis
  4. https://miesiecznik-pszczelarstwo.pl/pzn/sites/default/files/pzn1995_245-253.pdf
  5. https://naturforschende-gesellschaft-der-oberlausitz.de/sites/default/files/pdf/b16-08_klausnitzer_insekten-rainfarn.pdfweb.pdf
  6. Paul Westrich: Wildbienen Deutschlands, Stuttgrat 2018.
  7. H. Wiesbauer, Wilde Bienen: Biologie – Lebensraumdynamik am Beispiel Österreichs – Artenporträts, Stuttgart 2017.
  8. Heiko Bellmann, Błonkówki. Przewodnik entomologa, Warszawa 2011.

Jestem miłośniczką żądłówek i założycielką strony dzicyzapylacze.pl. Oprócz publikowania artykułów o dzikich pszczołach i innych żądłówkach, na stronie opracowuję jej główne elementy. Szczególnie zajmuje mnie sposób gniazdowania oraz metody ochrony siedlisk żądłówek. [Opublikowane artykuły]

Napisz komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.