Pseudomurarka żmijowcowa (Hoplitis adunca)

Pseudomurarka żmijowcowa (Hoplitis adunca) to jeden z gatunków dzikich pszczół, które mogą gniazdować w domku dla owadów. Związana jest ona ze żmijowcem (Echium sp.), dlatego, gdy rośliny tej jest od dostatkiem, potrafi zakładać liczne gniazda w domku.

Pseudomurarka żmijowcowa Hoplitis adunca – podstawowe dane

Samce

Rude samce o magnetyzujących oczach pojawiają się wcześniej niż samice. U mnie, przy licznym zasiedleniu i różnym czasie wygryzania z poszczególnych gniazd, obie płcie pojawiają się najczęściej równocześnie. Zdarza się, ze proces wygryzania się potrafi trwać nawet miesiąc.

Samce cały czas kręcą się w pobliżu gniazd. Wygrzewają na słońcu, próbują kopulować z samicami, odganiają muchy kręcące się koło domku, albo walczą ze sobą. Do starć dochodzi nisko nad ziemią. Osobniki utrzymują w powietrzu kontakt wzrokowy, by po chwili rzucić się na siebie.

Samice

Samice mają wydłużone ciało i również zielonkawe oczy, choć nie tak intensywne jak u samców.

Są szybkie, zwinne i pracowite, ale lubią też wygrzewać się leniwie w promieniach słońca. Często robią to równocześnie, obsiadając wtedy cały domek domek dla owadów, odsłonięte zbocza pagórków czy skarpy.

Bardzo często dochodzi u nich do sporów o gniazda. Opisywałam jakiś czas temu, że w przypadku pseudomurarki nakamionki (Hoplitis anthocopoides) często dochodzi do przejmowania gniazd. Myślę, że w przypadku tego gatunku jest to również prawdopodobne.

Żmijowiec zwyczajny

Pseudomurarka żmijowcowa Hoplitis adunca jest związana ze żmijowcem zwyczajnym Echium vulgare i korzysta głównie z pyłku tej rośliny. Dla tego gatunku pszczoły notowane były również obserwacje zbioru pyłku ze żmijowca babkowatego Echium plantagineum, żmijowca włoskiego Echium italicum oraz żmijowca czerwonego Pontechium maculatum. W badaniu wykazano, że pseudomurarka znajduje potencjalne źródło pyłku kierując się barwą kwiatu, a następnie za pomocą sygnałów węchowych identyfikuje roślinę żywicielską.

Ciekawe badania przeprowadzono, by sprawdzić jak poradzi sobie pseudomurarka z pokonywaniem barier w krajobrazie, by dotrzeć do źródła pyłku. W tym celu zadbano, by obecne było tylko jedne stanowisko żerowania w promieniu 1200 m od miejsca gniazdowania. Znajdowało się ono po drugiej stronie rzeki, w odległości 350 m od miejsca lęgu. By dotrzeć do roślin pszczoły musiały przelecieć przynajmniej 100 m nad wodą i 12 m nad dwoma pasami autostrady. Wyniki badań wykazały, że pseudomurarkom udawało się dotrzeć do źródła pyłku, a nawet wykonywać kilka lotów w ciągu dnia zaopatrując gniazdo! Jest to z pewnością dowód na to, że gatunek ten ma taką możliwość, jednak długie loty spędzone na poszukiwaniu pokarmu ze względu na poniesione straty czasu i energii, wypływają na zmniejszenie reprodukcji pszczół.

Budowa gniazda

Samica buduje gniazda w skalnych pęknięciach, wśród kamieni, w glinie, glebie, martwym drewnie; może również zasiedlić opuszczone gniazda pszczół ziemnych.

Buduje gniazdo liniowo, tj. jedna komórka za drugą. Najpierw tworzy ściankę, potem prowiantuje komórkę mieszaniną pyłku i nektaru, składa jajo, a następnie zamyka komórkę. Zamknięcie komórki jest tylną ścianką kolejnej i tak dalej. Ścianki przedzielające komory gniazdowe budowane są z gliny i piasku.

Poniżej otwarte gniazdo pseudomurarki żmijowcowej z oprowiantowanymi komórkami gniazdowymi. Z gniazda nie wyszły żadne pszczoły, stąd zdecydowałam się je otworzyć. Fioletowy kolor mieszaniny pyłku i nektaru bierze się stąd, że pszczoły korzystają z kwiatów żmijowca. Mieszanina jest bardzo klejąca w dotyku. Gdybym miała do czegoś ją porównać, powiedziałabym, że ma konsystencję ciągnącej krówki.

Zamknięcie gniazda pseudomurarki żmijowcowej (Hoplitis adunca)

Po zakończeniu budowy i prowiantowania komórek gniazdowych, pszczoła zamyka otwór wlotowy do gniazda.

Otwór zapieczętowany jest zatyczką z gliny, piasku, kamyczków, drewna i materiału roślinnego. Często zamknięcia gniazd są wypukłe (zobacz też tutaj).

Pseudomurarka żmijowcowa (Hoplitis adunca) przeważnie rozpoczyna budowanie gniazda od otworu, z którego się wygryzła. Po zamknięciu takiego gniazda dopiero wykorzystuje inne dostępne tunele. Samica czyści stare gniazdo, często nie pozbywając się resztek zatyczki zewnętrznej. Stąd często widoczne są nowe zamknięcia doklejane do starej zatyczki.

Większe otwory gniazd

Chociaż pseudomurarka żmijowcowa (Hoplitis adunca) preferuje gniazda 6-9 mm i długości kanału 15-30 cm, zdarza się, że zasiedla także większe otwory.

Zdarza się, że widuję samce pokryte oprowiantowaniem komórki. Być może wynika to z tego, że muszą się one przebijać przez niewylęgnięte komórki i przez to oklejone są niewykorzystaną mieszaniną? Nie mam na to pewnej odpowiedzi.

Zaloty pseudomurarki żmijowcowej (Hoplitis adunca)

Podczas parowania samiec gładzi samicę po oczach przednimi nogami, drży, a także rytmicznie uderza czułkami (jak to wygląda, można zobaczyć na filmach poniżej). Jest to element zalotów, który może zadecydować, czy samica przyjmie swojego adoratora.

Pasożyty

Do tej pory z gniazd pseudomurarki żmijowcowej Hoplitis adunca wyhodowałam czarta smolistego Anthrax anthrax oraz liczne osobniki osarka murarkowego Leucospis dorsigera.

Źródła i dodatkowa literatura:

1. David G. Notton, Cuong Quoc Tang, Anthony R. Day, Viper’s Bugloss Mason Bee, Hoplitis (Hoplitis) adunca, new to Britain (Hymenoptera, Megachilidae, Megachilinae, Osmiini), British Journal of Entomology & Natural History 29(September 2016), s. 134-143.
2. Christophe Praz, Andreas Müller, Silvia Dorn: Host recognition in a pollen-specialist bee: Evidence for a genetic basis, Apidologie 39 (2008), s. 547–557.
3. Hartmut H. Hilger, Uta-Regina Böhle, Pontechium: A New Genus Distinct from Echium and Lobostemon (Boraginaceae), Taxon 49(4), 2000, s. 737-746.
4. Hannah Burger, Manfred Ayasse, Ulm University, C. M. Häberlein, Stefan Schulz, Echium and Pontechium specific floral cues for host–plant recognition by the oligolectic bee Hoplitis adunca, South African Journal of Botany 76(4), 2010, s. 788-795
5. Paul Westrich: Wildbienen Deutschlands, Stuttgrat 2018.
6. H. Bellmann, Błonkówki. Przewodnik entomologa, Warszawa 2011.
7. Iolanda Filella, Jordi Bosch, Joan Llusià, Anna Peñuelas, Josep Peñuelas, Chemical cues involved in the attraction of the oligolectic bee Hoplitis adunca to its host plant Echium vulgare, Biochemical Systematics and Ecology v. 39 (4–6), August–December 2011, s. 498-508.
8. Antonia Zurbuchen, Christoph Bachofen, Andreas Müller, Silke Hein and Silvia Dorn, Are landscape structures insurmountable barriers for foraging bees? A mark-recapture study with two solitary pollen specialist species, Apidologie v. 41, Number 4, July-August 2010, s. 497- 508.

Identyfikacja owadów ze zdjęć: Darek Ogrodnik