Trzmiel żółtopasy (Bombus sichelii)

Gatunek nie całkiem wymarły

Trzmiel żółtopasy Bombus sichelii przez długie lata uchodził za gatunek, który zniknął z polskiej przyrody. Choć historycznie był obecny na terenie naszego kraju, ostatnie pewne jego obserwacje pochodziły sprzed II wojny światowej i dotyczyły wyłącznie Puszczy Białowieskiej. Przez dziesięciolecia nie udało się go ponownie odnaleźć, co doprowadziło do uznania go za gatunek wymarły w Polsce.

Aż do niedawna…

W ostatnich latach, na Suwalszczyźnie – jednym z najzimniejszych i najbardziej naturalnych regionów Polski – trzmiel żółtopasy został ponownie zaobserwowany.

Co istotne, nie była to pojedyncza, przypadkowa obserwacja. Kolejne stwierdzenia wskazują na stabilne występowanie lokalnej populacji tego gatunku w północno-wschodniej części kraju.

To nie tylko ważne odkrycie dla entomologów, ale również dobra wiadomość dla wszystkich miłośników przyrody. Odnalezienie trzmiela żółtopasego przypomina, że natura potrafi zaskakiwać – a nawet gatunki uznane za „utracone” mogą przetrwać w ukryciu, jeśli tylko zapewnimy im odpowiednie warunki do życia.

Szczegóły odnalezienia gatunku w publikacji.

W chłodzie mu najlepiej – siedliska trzmiela żółtopasego

Jest to gatunek o szerokim zasięgu geograficznym. Jego występowanie obejmuje niemal całą krainę palearktyczną – rozległą strefę klimatyczną rozciągającą się od wybrzeży Atlantyku aż po Syberię i Daleki Wschód. W obrębie tak dużego zasięgu wyróżniono aż pięć podgatunków tego trzmiela, różniących się zarówno ubarwieniem, jak i obszarem występowania.

Pomimo szerokiego zasięgu jest to gatunek dość wymagający, jeśli chodzi o wybór środowiska życia. Zdecydowanie preferuje warunki chłodne i surowe. Na północy – m.in. w Syberii i północnej Azji – zamieszkuje przede wszystkim borealne lasy iglaste (tajgę) oraz ich obrzeża. Żyje tam w miejscach, gdzie klimat jest zimny, a sezon wegetacyjny krótki.

Zupełnie inaczej wygląda jego rozmieszczenie na południu. W tej części zasięgu trzmiel żółtopasy spotykany jest wyłącznie w górach – i to wysoko.

Zasiedla strefę subalpejską, czyli rejony położone powyżej granicy lasu, ale jeszcze poniżej nagich, skalistych szczytów. W Europie można go spotkać w pasmach takich jak Pireneje, Alpy, Kaukaz, Stara Planina, a także w górach północno-wschodniej Turcji oraz północnego Iranu. Jego obecność niemal zawsze wiąże się z chłodnym, górskim klimatem – zbliżonym do warunków panujących na północnych skrajach zasięgu.

Co ciekawe, dawniej Bombus sichelii był notowany także w mniej ekstremalnym klimacie, m.in. w europejskiej części Rosji, w okolicach Moskwy. Dziś jednak uznaje się, że lokalne populacje z tych regionów wymarły – prawdopodobnie w wyniku przekształceń siedlisk oraz postępujących zmian środowiskowych.

To potwierdza, jak wrażliwy może być ten gatunek na zakłócenia w swoim naturalnym otoczeniu – i jak ważne jest zachowanie jego niszowych siedlisk.

Gdzie można spotkać trzmiela żółtopasego w Polsce?

Nowe obserwacje trzmiela żółtopasego w Polsce pochodzą z terenu Suwalskiego Parku Krajobrazowego – jednego z najbardziej malowniczych i przyrodniczo zróżnicowanych obszarów północno-wschodniej Polski. Krajobraz tego regionu tworzy falista równina, silnie urozmaicona formami polodowcowymi – pagórkami, dolinami i licznymi jeziorami, będącymi pozostałością po ostatnim zlodowaceniu.

Teren ten wyróżnia się chłodniejszym i bardziej wilgotnym klimatem, w porównaniu z nizinami leżącymi dalej na zachód. Pod względem roślinnym znajduje się na granicy dwóch stref geobotanicznych – to tutaj przebiega rubież działu północnego, wchodzącego w skład subborealnej strefy leśnej Europy Wschodniej. Dzięki temu przyroda Suwalskiego Parku łączy w sobie elementy typowe zarówno dla borealnych lasów iglastych, jak i bardziej umiarkowanych lasów liściastych Europy Środkowej.

W mozaice siedlisk tego regionu istotną rolę odgrywają również obszary użytkowane rolniczo – łąki kośne, pastwiska oraz pola uprawne. Choć w pewnym stopniu przekształcone przez człowieka, nadal stanowią wartościowe siedliska dla wielu owadów zapylających, w tym trzmieli.

To właśnie w tej zróżnicowanej mozaice chłodnego klimatu, lasów, torfowisk, łąk oraz ekstensywnie użytkowanych terenów rolnych trzmiel żółtopasy znalazł w Polsce swoje miejsce. Obecność tego wyjątkowo rzadkiego gatunku w Suwalskim Parku Krajobrazowym potwierdza, jak niezwykłe i cenne przyrodniczo są północno-wschodnie rejony naszego kraju.

Charakterystyka

Ubarwienie

Siedlisko naturalne

Serdeczne podziękowania za udostępnienie zdjęcia okazu kieruję do Tadeusza Pawlikowskiego oraz za jego wykonanie do Marcina Sikory :).

Literatura:

Berezin M.V., Beiko V.B. & Berezina N.V. 1995. Bumble bees of the Moscow region. Entomologist‘s Monthy Magazine 131: 259–268.

Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. & Skibińska E. 2004. Fauna of Poland. Characteristics and checklist of species. Vol. 1. MiIZ, Warszawa, 505 pp

Chang H., Wei Z., Liu R., Ding G., Li J., Huang J. 2023. Larger bees facilitate the deposition of oilseed rape pollen (Brassica napus L.). Journal of Asia-Pacific Entomology, 26(2), 102047.

Dubicka-Czechowska A., Czechowski P., Pawlikowski T. 2024. An isolated dispersion of Sichel’s bumblebee Bombus sichelii Radoszkowski, 1860 in northeast Poland. Fragmenta Faunistica 67 (2): 120–127, 2024.

Goulson D. 2010. Bumblebees: behaviour, ecology, and conservation. Oxford University Press.

Martinet B., Dellicour S., Ghisbain G., Przybyla K., Zambra E., Lecocq T., Boustani M., Baghirov R., Michez D., Rasmont, P. 2021. Global effects of extreme temperatures on wild bumblebees. Conservation Biology, 35(5): 1507-1518.

Rasmont P., Franzén M., Lecocq T., Harpke A., Roberts S.P.M.., Biesmeijer J.C., Castro L., Cederberg B., Dvořák L., Fitzpatrick U., Gonseth Y., Haubruge E., Mahé G., Manino A., Michez D., Neumayer J., Ødegaard F., Paukkunen J., Pawlikowski T., Potts S.G., Reemer M., Settele J., Straka J., Schweiger O. 2015. Climatic risk and distribution atlas of European bumblebees. BioRisk, 10: 1-236.

Rasmont P., Ghisbain G., Terzo M. 2021. Bumblebees of Europe and neighbouring regions. N.A.P. Editions, 632 pp.

Williams P. H., Altanchimeg D., Byvaltsev A., De Jonghe R., Jaffar S., Japoshvili G., Orr M. C. 2020. Widespread polytypic species or complexes of local species? Revising bumblebees of the subgenus Melanobombus world-wide (Hymenoptera, Apidae, Bombus). European Journal of Taxonomy, 719, 1-120.

Lecocq T,. Dellicour S., Michez D., Dehon M., Dewulf A., De Meulemeester T. & Rasmont P. 2015. Methods for
species delimitation in bumblebees (Hymenoptera, Apidae, Bombus): towards an integrative approach. Zoologica Scripta 44, 3: 281–297.