Na styku potrzeb ludzi i pszczół

Dużo mówi się o przekształcaniu krajobrazów przez człowieka i jego wpływie na środowisko naturalne. Zdarzają się jednak takie sytuacje, gdy ludzie użytkując i zmieniając tereny, mogą również pozytywnie wpływać na środowisko, realizując przy tym potrzeby pszczół.

Strzelnica w Łukowie

Lubelszczyzna jest szczególnym rejonem pod względem bogactwa gatunkowego dzikich pszczół. Niedawno skontaktował się ze mną Przemysław Laskowski, który jest lubelskim obserwatorem żądłówek. Odkrył bardzo ciekawe siedlisko z rzadkimi gatunkami pszczół. Zlokalizowane jest ono na nieużytkowanej dotąd strzelnicy w Łukowie. Ze względu na gliniasty i piaszczysty charakter miejsca, a także wystawę kulochwytów na stronę południową, miejsce okazało się wyjątkowo korzystnym miejscem dla gniazdowania żądłówek. Natomiast okoliczne nieużytki obfitują w kwitnące rośliny zapewniając im pokarm.

W czerwcu 2021 planowane są prace związane z przywróceniem działalności strzelnicy. Naturalne zmiany sukcesyjne, które obserwować możemy na zrobionym jesienią zdjęciu, z pewnością nie były korzystne dla ciepłolubnych gatunków gniazdujących na tym terenie. Dlatego trwająca wycinka i zabiegi wykaszania zboczy mogą mieć pozytywny wpływ dla zaobserwowanych przez Przemka gatunków. Jednakże zabiegi odtwarzania i usypywania wałów tworzących kulochwyty, planowane w okresie letnim kiedy trwa budowa i zaopatrywanie przez pszczoły gniazd, mogą spowodować duże straty w populacjach ziemnych błonkówek, lub wręcz przyczynić się do ich zaniku.

Pszczoły zaobserwowane na terenie strzelnicy w Łukowie

Na terenie strzelnicy odnotowane przez Przemka Laskowskiego zostały dotychczas następujące gatunki pszczół: porobnica paskowana (Amegilla quadrifasciata), zwężnica większa (Thyreus histrionicus), wrzałka powojowa (Systropha cf.curvicornis), podsobka wrzałkówka (Biastes brevicornis), rozrożka krwawnicowa (Eucera cf. salicariae), rozrożka chabrowa (Eucera dentata), mamrzyk skrócinkowiec (Epeoloides coecutiens), porobnica czerwcowa (Anthophora aestivalis), porobnica chabrówka (Anthophora bimaculata), mamrzyca północna (Epeolus variegatus), smółka komonicówka (Trachusa byssina), nęczyn lepiarkowiec (Sphecodes albilabris), pszczolinka napiaskowa (Andrena vaga), obrostka letnia (Dasypoda hirtipes), smuklik złotawy (Halictus subauratus), miesierka ziemna (Megachile willughbiella), smuklik sześciopasy (Halictus sexcinctus), ścieska przepasana (Coelioxys conoidea), nożycówka dzwonkowa (Chelostoma rapunculi), pszczolinka pospolita (Andrena flavipes), trzmiel zamaskowany (Bombus cryptarum), trzmiel ziemny (Bombus terrestris), trzmiel kamiennik (Bombus lapidarius), trzmiel rudoszary (Bombus sylvarum), trzmiel rudy (Bombus pascuorum), trzmielec ogrodowy (Bombus barbutellus), zadrzechnia czarnoroga (Xylocopa valga), a także gatunki trudno identyfikowane ze zdjęć, jak lepiarki (Colletes spp.), koczownice (Nomada spp.), nęczyny (Sphecodes spp.), pseudosmukliki (Lasioglossum spp.). Wszystkie gatunki, oprócz zadrzechni oraz nożycówki, gniazdują w ziemi.

Szczególną uwagę zwraca porobnica paskowana (Amegilla quadrifasciata), która jest rzadkim gatunkiem, wpisanym do Polskiej czerwonej księgi z kat. CR. (krytycznie zagrożona) i na Czerwoną listę z kat. CR. W artykule dotyczącym stanowiska tego gatunku w woj. mazowieckim przeczytać można:

Według Banaszaka i Celarego (2004), każde nowo wykazane stanowisko porobnicy paskowanej powinno być niezwłocznie objęte ochroną bierną. Brak ochrony siedlisk tego gatunku może bowiem doprowadzić do wyginięcia porobnicy paskowanej w Polsce. Naszym zdaniem niezbędna jest także ochrona czynna miejsca występowania tej bardzo rzadkiej pszczoły oraz wielu innych, cennych gatunków, które zostały wykazane na stanowisku w Stanisławowie. Należy wstrzymać zalesianie piaszczystych ozów oraz rozpocząć usuwanie już istniejących samosiewów drzew i krzewów. [1]

Grzebaczowate

Chociaż pszczoły przyciągają największą uwagę, to jednak myśląc o nich, nie powinno pomijać się również grzebaczowatych, bo to właśnie one

ze względu na złożoną biologię są (..) uważane za kluczową grupę owadów we wszystkich ekosystemach lądowych. Są także jedną z grup owadów proponowanych jako wskaźnikowa do oceny różnorodności biologicznej, spełniają bowiem szereg kryteriów, jakie stawia się grupom mającym służyć jako wskaźniki różnorodności [2].

Na strzelnicy w Łukowie na podstawie wyrywkowych obserwacji zostały zanotowane przez Przemka Laskowskiego następujące gatunki grzebaczowatych: wardzanka żądlica (Bembix rostrata), grzebnica motylowiec (Lestica alata), zwilec europejski (Dinetus pictus), grzebacz musznik (Crabro cribrarius), osmyk krótkowłosy (Cerceris interrupta), osmyk pszczolinkowiec (Cerceris rybyensis), taszczyn pszczeli (Philanthus triangulum), nęk świerszczojad (Sphex funerarius), wytrzeszczka tarczówka (Astata boops). Wszystkie gatunki gniazdują w ziemi.

Raj dla dzikich zapylaczy w Łukowie

Użytkowanie strzelnicy może pozytywnie wpłynąć na zachowanie miejsc gniazdowania żądłówek. Ze względu na swoją dużą wartość przyrodniczą teren mógłby być wykorzystany także w celach edukacji i promocji proekologicznego podejścia samorządów do kwestii pogodzenia interesów mieszkańców z interesami ochrony przyrody.

Na Lubelszczyźnie zakrojone są na szeroką skalę akcje promujące pszczoły. Tu gmina ma gotowe bogate przyrodniczo miejsce, gdzie ludzie i pszczoły mogą wzajemnie się wspierać. Ludzie – hamując zmiany sukcesyjne, pszczoły – budując pozytywny wizerunek gminy, jako przyjaznej zapylaczom. Szczególnie, że mamy tu do czynienia z zagrożonymi i rzadkimi gatunkami dzikich pszczół.

Wsparcie dla działań związanych z zabezpieczeniem miejsc gniazdowania żądłówek wyrazili przedstawiciele środowiska naukowego oraz organizacje i stowarzyszenia przyrodnicze.

Oznaczenie owadów: Darek Ogrodnik

Źródła i dodatkowa lektura:

1. Porobnica paskowana Amegilla quadrifasciata (Villers, 1789) (Hymenoptera, Apoidea) – nowe stanowisko rzadkiej polilektycznej pszczoły w Polsce
2. Szczepko K., Ekologia grzebaczowatych (Hymenoptera, Apoidea, Spheciformes) odłogów w Kampinoskim Parku Narodowym, Łódź 2013.
3. https://www.lubelskie.pl/pszczola/
4. https://www.iop.krakow.pl/pckz/opis2471.html?id=56&je=pl