Zagęszczanie nektaru

Dzikie pszczoły związane są silnie z kwiatami, ponieważ czerpią z nich pokarm zarówno dla siebie, jak i potomstwa. Pyłek jest źródłem białka dla rozwijającej się larwy, natomiast nektar jest źródłem cukru (czyli energii) i wody. W artykule o pseudomuklikach Lasioglossum wspomniałam, że planuję szerzej rozwinąć temat zagęszczania nektaru. Jak to wygląda? Po co pszczoły to robią? O tym opowiem i to pokażę w dzisiejszym artykule. Opierać się będę na pracy „Nectar concentrating behavior by bees (Hymenoptera: Anthophila)” [1] oraz na obserwacjach własnych.

Koncentrowanie nektaru – czym jest?

Proces ten polega na odparowywaniu przez pszczoły nadmiaru wody ze zbieranego nektaru, co zwiększa w nim zawartość cukru. Według przywoływanych badań nie jest to zachowanie, które możemy przypisać konkretnym gatunkom, prawdopodobnie jest powszechne u pszczół i udokumentowane zostało u pięćdziesięciu jeden gatunków z sześciu rodzin. Zagęszczanie nektaru jest szczególnie widoczne u pszczół z krótkim języczkiem. Najczęściej możemy to zaobserwować w Polsce u pszczół z rodzaju samotka Hylaeus, gdzie bardzo wyraźnie widoczna jest wtedy nektarowa „bańka”.

Cztery powody dla których dzikie pszczoły koncentrują nektar

1. Modyfikacja nektaru przed zmieszaniem z pyłkiem

Nektar jest głównym źródłem pokarmu dla dorosłych pszczół, dodają go również do pożywienia dla larw. Zagęszczanie nektaru i usuwanie wody pozwala na regulację konsystencji dostarczanego larwom pokarmu, a także jego długie przechowywanie. Stosunek pyłku do nektaru może się znacznie różnić w zależności od gatunku. Na przykład murarka ogrodowa Osmia bicornis prowiantuje komórki suchym, ubogim w nektar pyłkiem, w przeciwieństwie do samotki Hylaeus czy pseudomurarki żmijowcowej Hoplitis adunca dostarczających larwom obfity w nektar pokarm.

2. Usuwanie nadmiaru wody w celu efektywniejszego magazynowania nektaru

Odparowanie wody z nektaru zmniejsza jego masę, a tym samym zwiększa ilość energii, jaką owad może zmagazynować. Nektar koncentrują nie tylko samice. Takie zachowanie obserwowane jest również u samców. Jest im to przydatne w ramach przygotowań do poszukiwań partnerek i lotów godowych.

W przypadku samic koncentracja zmniejsza wagę i objętość przenoszonego nektaru, dzięki czemu łatwiej jest przenosić większe ilości pokarmu dla larw. Według autorów wspomnianej wyżej pracy zagęszczanie nektaru podczas ostatniego lotu w ciągu dnia, może również służyć magazynowaniu energii na nocne kopanie gniazd.

Obserwowane przeze mnie murarki żmijowcowe Hoplitis adunca bardzo często zagęszczają nektar. Równocześnie obserwuję nawet kilka pszczelich głów wyglądających z gniazd i koncertujących nektar. Po zagęszczeniu nektaru nie cofają się do gniazda, tylko wylatują w poszukiwaniu pokarmu dla larw czy materiału do budowy. Ze względu na to, że domek skierowany jest na wschód i oświetlony jest jedynie do godziny dwunastej, tylko do tej godziny obserwuję u pszczół koncentrację nektaru. Tu nasuwa się pytanie, czy zagęszczają nektar, by mieć więcej energii do pracy, czy też wykorzystują zawartą w nim wodę do termoreguacji?

3. Termoregulacja

Zostało wcześniej udowodnione, że niektóre pszczoły koncentrując nektar obniżają temperaturę ciała. Jednak autorzy wcześniej wymienionej pracy uważają, że badania zostały przeprowadzono w zbyt wysokich temperaturach (35 st. C dla rodzaju trzmiel Bombus, 40 st. C dla rodzaju zadrzechnia Xylocopa i 45 st. C dla gatunku pszczoła miodna Apis mellifera). Zauważają oni, że pszczoły szukają raczej słonecznych, gorących miejsc z wyższą temperaturą po to, aby przyspieszyć parowanie, więc termoregulacja nie jest głównym celem tego zabiegu.

4. Przy budowie gniazd (potencjalnie)

Udokumentowano wykorzystanie nektaru przez niektóre gatunki do budowy gniazd. We wcześniejszym artykule opowiadałam już o nożycówce dzwonkowej Chelostoma rapunculi, która buduje gniazda z ziemi, drobnych kamieni, a także nektaru, co powoduje, że takie zamknięcia często przyciągają mrówki. Korek gniazda jest bardzo solidny i trudny do sforsowania, co jest zasługą dodatku nektaru.

Do cementowania swoich gniazd nektaru używa także m.in. nożycówka jaskrzanka Chelostoma florisomne, zaprawiarka nakamienna Megachile parietina czy murarka zachodnia Hoplitis ravouxi. W przypadku murarki nakamionki Hoplitis anthocopoides, pszczoły budującej gniazda na kamieniach, brak jest danych czy używa nektaru. Znalazłam informacje, że do sklejania używa śliny. Jednak podejrzewam, że nakamionka również może korzystać z nektaru. Do budowy gniazda pobiera suchy materiał (nie szuka wilgotnej gleby jak, np. murarka ogrodowa), a jej gniazda również przyciągają mrówki. Te odwiedzają komórki gniazdowe nie tylko w poszukiwaniu pyłku, ale zainteresowane są również zewnętrznym budulcem.

Nektaru do budowy gniazda używają również miesierki. W badaniach [2] wykazano, że miesierka nadustka Megachile apicalis nakładała na wnętrze rurki gniazdowej nektar i dodawała go na brzegi komórki, by zamknąć je okrągłym liściem (więcej: O miesierkach – pszczołach wycinających liście i sposobie budowy gniazda).

Ale wróćmy do tematu artykułu. Czy w takim razie w celu użycia nektaru do budowy gniazda, pszczoły koncentrują nektar? Tego nie wiadomo i badacze wskazują, że wymaga to szerszych badań. Ja obserwowałam nożycówkę dzwonkową koncentrującą nektar raz. Natomiast murarka nakamionka, podobnie jak żmijowcowa, często zagęszcza nektar w okolicy gniazda. Jednak, jaki jest cel tego zachowania nadal pozostaje zagadką.

Na zakończenie

Jak widać, temat zagęszczania nektaru, to wiele pytań bez odpowiedzi i pozostawia jeszcze szerokie pole do badań. Jedną z największych przeszkód w analizie tematu zagęszczania nektaru, jak piszą autorzy przywoływanej pracy, jest ilość czasu i wysiłku potrzebna do zebrania danych. Najczęściej obserwacje są albo przypadkowe, albo są wynikiem wielogodzinnych poszukiwań i obserwacji danego gatunku. Autorzy wspomnianego badania skorzystali m.in. z danych zamieszczanych na iNaturalist. To serwis społecznościowy miłośników przyrody, gdzie na mapy nanoszone są obserwacje roślin czy zwierząt z dokładnym podaniem miejsca i czasu obserwacji. Poprawność publikowanych danych jest weryfikowana przez specjalistów.

Jeżeli trzymacie swoje zdjęcia w szufladzie, albo zamieszczacie na Facebooku, gdzie znikają one nieskatalogowane i trudno je potem odnaleźć, może warto je opublikować na iNaturalist? Kto wie, czy nie przysłużą się do śledzenia przemieszczania się gatunków inwazyjnych, albo wpływem ocieplania klimatu na wędrówkę owadów. A może odkryjecie jakiś nowy gatunek? iNaturalist to jedna z możliwych form nauki obywatelskiej. W dobie powszechności aparatów, a także łatwości przesyłu informacji, myślę, że daje możliwość zrobienia czegoś dla przyrody. I to jak łatwo!

Źródła i dodatkowa lektura

1. Zachary M. Portman, John S. Ascher, Daniel Paul Cariveau, Nectar concentrating behavior by bees (Hymenoptera: Anthophila), Apidologie 52 (Suppl), 2021
2. Glen Trostle, P. F. Torchio, Comparative Nesting Behavior and Immature Development of Megachile rotundata (Fabricius) and Megachile apicalis Spinola (Hymenoptera: Megachilidae), 1994, Journal of the Kansas Entomological Society, 67(1):53-72
3. O nauce obywatelskiej: https://pl.wikipedia.org/wiki/Nauka_obywatelska
4. Społeczność przyrodników na iNaturalist: https://www.inaturalist.org
5. Heinrich, B. (1976) Heat exchange in relation to blood flow between thorax and abdomen in bumblebees. J. Exp. Biol. 64, 561–85.
6. Heinrich, B., Buchmann, S.L. (1986) Thermoregulatory physiology of the carpenter bee, Xylocopa varipuncta. J. Comp. Physiol. B. 156, 557–562
7. Heinrich, B. (1980) Mechanisms of body-temperature regulation in honeybees, Apis mellifera. I. Regulation of head temperature. J. Exp. Biol. 85, 61–72