| Wszystkie gatunki trzmieli mają wiele cech wspólnych oraz podobny cykl rozwojowy. Dlatego opisałyśmy biologię trzmieli w osobnym artykule Z biologii trzmieli. Zaś w opisach dotyczących poszczególnych gatunków będziemy się skupiać na cechach charakterystycznych danego gatunku lub przedstawimy jakiś ciekawy atrybut, który dany gatunek dobrze ilustruje. |
Trzmiel parkowy – bliski sąsiad człowieka
Trzmiel parkowy, to prawdziwy mistrz improwizacji, jeśli chodzi o wybór miejsca na gniazdo. Już sama jego druga nazwa – trzmiel drzewny zdradza, że zakłada je chętnie w drzewach. Szczeliny, dziuple, opuszczone budki lęgowe ptaków, a nawet ich stare gniazda – to najczęstsze miejsca, w których trzmiel ten zakłada kolonię. Jest to gatunek niezwykle plastyczny i dobrze przystosowany do życia w środowiskach przekształconych przez człowieka. Nic więc dziwnego, że tak dobrze czuje się w naszych parkach, ogrodach a nawet na osiedlach mniejszych miast.
Gatunek ten nie boi się również bliskości człowieka. Jeśli tylko znajdzie odpowiednią szczelinę w drewnianym ogrodzeniu, podbitce dachowej albo w zakamarkach altany, chętnie założy tam swoje gniazdo. Bywa, że korzysta nawet z otworów w murach między kamieniami – priorytet – byle było sucho, ciepło i bezpiecznie.
Trzmiel z charakterem
Trzmiel parkowy z powodu wyboru miejsc do gniazdowania często w miejscach silnie przekształconych przez człowieka jest narażony na różnego rodzaju presje. Taka bliskość ludzi i ich siedzib sprawia, że jest on jednym z bardziej stanowczych w obronie swojego gniazda. Wystarczy podejść zbyt blisko do niego, by natychmiast pojawiła się patrolująca samica gotowa do działania.
Warto jednak podkreślić, że ta „agresywność” dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy owady czują bezpośrednie zagrożenie skierowane w stronę ich rodziny. Poza gniazdem trzmiele parkowe są łagodne i nie stanowią żadnego niebezpieczeństwa dla człowieka. Żądło mają wyłącznie samice, ale używają go bardzo niechętnie. Dlatego, jeśli przypadkiem odkryjemy gniazdo trzmieli parkowych w swoim ogrodzie czy w budynku, najlepiej po prostu pozostawić je w spokoju. Gniazdo funkcjonuje tylko przez jeden sezon wegetacyjny (kwiecień-wrzesień), a jego obecność nie niesie żadnej szkody nam samym – wręcz przeciwnie, trzmiele zapylają rośliny w naszym otoczeniu. Wystarczy dać im odrobinę przestrzeni, a zyskamy pożytecznych, choć nieco czujnych sąsiadów.
Gatunek wczesnowiosenny
Królowe trzmieli parkowych należą do tych, które jako jedne z pierwszych budzą się z zimowej diapauzy. Już wczesną wiosną, gdy powietrze dopiero zaczyna się ogrzewać pierwszymi promieniami słońca, a wierzby wypuszczają kwiaty.
Przy sprzyjającej pogodzie można je obserwować już w marcu, gdy wiele innych gatunków wciąż pozostaje w uśpieniu. Jeśli jednak wiosna jest chłodna, pierwsze loty królowych przypadają na kwiecień. Wtedy intensywnie poszukują miejsc na założenie gniazda i źródła pokarmu. Ich wczesne wybudzenie pozwala gatunkowi wykorzystać pierwsze wiosenne pożytki, takie jak kwitnące wierzby, krokusy czy podbiały. Bardzo też lubią odwiedzać wrzośce krwiste w naszych ogrodach, które zakwitają jako jedne z pierwszych.
„Z lasu do miasta – jak trzmiel parkowy podbijał Europę”
Na początku XX wieku trzmiel parkowy był w północnej Europie prawdziwą rzadkością. Spotykano go sporadycznie w północnych Niemczech, Belgii czy północnej Francji. Dopiero w drugiej połowie stulecia rozpoczęła się jego szybka ekspansja na północny zachód kontynentu.
Samiec już nieco wypłowiały i skrzydła wystrzępione 
Młoda królowa – posiłek, kopulacja i czas na hibernację
Kluczem do tego sukcesu okazała się jego zdolność do życia w bliskim sąsiedztwie człowieka. Trzmiel parkowy znakomicie wykorzystał środowiska przekształcone przez ludzi – parki, ogrody, a nawet zabudowania – dzięki czemu dziś jest jednym z częstszych gatunków spotykanych w terenach zurbanizowanych. Jednocześnie wciąż pozostaje związany ze środowiskami leśnymi, które zapewniają mu odpowiednie miejsca do gniazdowania. Prawdopodobnie właśnie te specyficzne wymagania gniazdowe sprawiają, że unika otwartych, bezdrzewnych przestrzeni. W celu założenia gniazda potrzebuje m.in. dziupli, szczelin, zakamarków – które w miastach i lasach znajduje bez trudu.
Rozszerza swój zasięg na północny-zachód Europy
Trzmiel parkowy to gatunek o dość szerokim zasięgu — jego naturalne występowanie sięga aż po Kamczatkę. Unika jednak cieplejszych, suchych regionów południowej Europy, dlatego w rejonie Morza Śródziemnego i Czarnego spotykany jest jedynie sporadycznie.
W ostatnich dekadach obserwuje się wyraźną ekspansję tego gatunku w kierunku północno-zachodnim. Trzmiel parkowy stopniowo zdobywa kolejne tereny Europy Zachodniej. W 2001 roku po raz pierwszy odnotowano go w Wielkiej Brytanii, a już kilka lat później – w 2010 – skolonizował także okoliczne wyspy. Zaskakująco szybko, bo po niespełna dekadzie, dotarł również do Irlandii.
Ekspansja trzmiela parkowego nie zatrzymała się jednak na Wyspach Brytyjskich. W 2008 roku pojawił się także na Islandii – miejscu dość odizolowanym, co sugeruje, że w jego rozprzestrzenianiu się mogły pomóc statki przypływające z Europy kontynentalnej. Jest to doskonały przykład gatunku, które rozszerzyły swój zasięg dzięki działalność człowieka.
„Gatunek przyszłości”? Pod bacznym okiem naukowców
Trzmiel parkowy to gatunek, który doskonale odnalazł się w świecie człowieka. Jego niezwykła zdolność do życia w miastach sprawiła, że stał się modelem badawczym w licznych projektach naukowych dotyczących m.in. wpływu urbanizacji i zmian klimatycznych na owady zapylające.
Naukowcy obserwują, jak trzmiel parkowy radzi sobie w warunkach, które dla wielu innych gatunków są poważnym wyzwaniem – z wyższą temperaturą, sztucznym oświetleniem, betonową zabudową czy zanieczyszczonym powietrzem. Co ciekawe, okazuje się, że ten niewielki owad potrafi funkcjonować zaskakująco dobrze w środowisku zurbanizowanym. Z powodzeniem zasiedla parki, ogrody i centra miast, korzystając z kwiatów roślin ozdobnych i dzikich, które stanowią dla niego doskonałe źródło pokarmu.
Analizy jego zachowań, sukcesu rozrodczego czy kondycji rodziny pozwalają lepiej zrozumieć, jak zmieniające się środowisko wpływa na zapylacze. Co więcej, badania nad tym gatunkiem pomagają przewidywać, które owady mają największe szanse przetrwać w świecie coraz silniej przekształconym przez człowieka. Niektórzy naukowcy nazywają trzmiela parkowego wręcz „gatunkiem przyszłości” – symbolem adaptacji i odporności przyrody w epoce powszechnej urbanizacji.
Charakterystyka
| Nazwa gatunkowa: | Trzmiel parkowy (Bombus hypnorum) |
| Rodzina: | pszczołowate (Apidae) |
| Rodzaj: | trzmiel (Bombus) |
| Status: | w Polsce gatunek pospolity choć spotykany głównie na obszarach leśnych oraz w środowisku antropogenicznym, w Europie spotykany licznie na większości obszaru poza strefą klimatu śródziemnomorskiego; kategoria LC (least concern) na Czerwonej Liście Europejskich Pszczół oraz HR (high climate risk) jako gatunek potencjalnie zagrożony zmianami klimatycznymi |
| Siedlisko: | parki, ogrody, tereny zadrzewione |
| Pojaw: | marzec/kwiecień |
| Gniazdowanie: | wszelkie dostępne przestrzenie w obrębie drzew, opuszczona ptasie gniazda i budki lęgowe, szczeliny w drewnianych konstrukcjach oraz murach |
| Długość języka: | krótkojęzyczkowy |
| Odwiedzane rośliny: | z rodziny astrowatych (Asteraceae), np. chaber nadreński, ostrożeń błotny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), np. lebiodka pospolita z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae), np. klon zwyczajny z rodziny trędownikowatych (Scrophulariaceae), np. dziewanna pospolita z rodziny różowatych (Rosaceae), np. śliwa wiśniowa, parzydło leśne z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae), np. pszeniec zwyczajny Rośliny ogrodowe: pigwowiec japoński, wrzosiec krwisty |
| Warto wiedzieć: | Trzmiel parkowy jest doskonałym przykładem gatunku synantropijnego, który przystosował się do życia w środowisku silnie przekształconym przez człowieka |
Ubarwienie
Trzmiel parkowy – samica, królowa 
Trzmiel parkowy – samica, królowa 
Trzmiel parkowy – samica, robotnica 
Trzmiel parkowy – samiec 
Trzmiel parkowy – samiec
Siedlisko naturalne i półnaturalne
Siedlisko ogrodowe
Podziękowania dla Pawła Czechowskiego za udostępnienie zdjęcia.
Literatura:
- Crowther, L. P., Hein, P. L., Bourke, A. F. 2014. Habitat and forage associations of a naturally colonising insect pollinator, the tree bumblebee Bombus hypnorum. PLoS One, 9(9).
- Goulson D. 2012. Bumblebees. Behaviour, ecology and conservation. Oxford University Press.
- Goulson, D. A. V. E., Williams, P. 2001. Bombus hypnorum (L.)(Hymenoptera: Apidae), a new British bumblebee? British Journal of Entomology and Natural History, 14(3), 129-131.
- Huml, J. V., Ellis, J. S., Lloyd, K., Benefer, C. M., Kiernan, M., Brown, M. J. F., Knight, M. E. 2021. Bucking the trend of pollinator decline: the population genetics of a range expanding bumblebee. Evolutionary Ecology, 35(3), 413-442.
- Jacquemart A. L., Buyens C., Hérent M. F., Quetin-Leclercq J., Lognay G., Hance T., Quinet M. 2019. Male flowers of Aconitum compensate for toxic pollen with increased floral signals and rewards for pollinators. Scientific Reports, 9(1), 16498.
- Kratochwil, A., Schwabe, A. 2016. Bombus invaders (Hymenoptera: Apoidea) in Iceland: Correlation of human-assisted introduction and global change. Mitteilungen des Entomologischen Vereins Stuttgart, 51(1), 35–37.
- Maebe, K., Hart, A. F., Marshall, L., Vandamme, P., Vereecken, N. J., Michez, D., Smagghe, G. 2021. Bumblebee resilience to climate change, through plastic and adaptive responses. Global Change Biology, 27(18), 4223–4237.
- Pawlikowski T. 1999. Przewodnik terenowy do oznaczania trzmieli i trzmielców Polski. Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
- Pawlikowski T., Olszewski P., Żyła W., Przybylińska M. 2016. The rare oligolectic bumblebee Bombus gerstaeckeri Morawitz, 1882 from Poland. Spixiana, 39(1), 130.
- Ponchau O., Iserbyt S., Verhaeghe J. C., Rasmont P. 2006. Is the caste-ratio of the oligolectic bumblebee Bombus gerstaeckeri Morawitz (Hymenoptera: Apidae) biased to queens? Annales de la Société entomologique de France, 42(2), 207–214. Taylor & Francis Group.
- Prŷs-Jones, O. E. 2014. The tree bumble bee (Bombus hypnorum) as a house sparrow equivalent? Comments on colonizing success in Britain in the context of declining native species. Bee World, 91(4), 98–101.
- Prŷs-Jones, O. 2019. Preadaptation to the vertical: an extra dimension to the natural history and nesting habits of the Tree Bumble Bee, Bombus (Pyrobombus) hypnorum. Journal of Apicultural Research, 58(5), 643–659.
- Rasmont et al. 2015. Climatic Risk and Distribution Atlas of European Bumblebees. BioRisk 10 (Special Issue).
- Rasmont et al. 2021. Bumblebees of Europe and neighbouring regions. N.A.P. Editions.
- Ruszkowski A., Żak B. 1969c. Rośliny pokarmowe i znaczenie gospodarcze trzmieli z podrodzaju Hortorobombus Vogt. Pamiętnik Puławski, 37: 359–384.
