Po co żądłówkom motyle?

W dzisiejszym artykule chciałabym oczarować Was światem motyli a przy okazji pokazać magię owadziego świata i ułamek zależności w nim występujących. Motyle to tak bogaty rząd owadów, że nie jestem w stanie opisać ich w jednym artykule. Dlatego przedstawię najważniejsze i najciekawsze według mnie zagadnienia ich dotyczące oraz moje doświadczenia z tymi pięknymi owadami.

Trochę faktów o motylach

W Polsce stwierdzono do tej pory ponad 3000 gatunków motyli, z czego 164 to gatunki dziennie. Nazwa naukowa Lepidoptera oznacza „łuskoskrzydłe”, ponieważ skrzydła prawie zawsze są pokryte maleńkimi łuskami. Polecam obejrzenie skrzydła pod mikroskopem, bo widok robi wrażenie.

Motyle dzienne

Jak odróżnić czy mamy do czynienia z motylem dziennym czy nocnym? Czułki motyli dziennych są cienkie i zakończone buławką. U motyli nocnych czułki są zakończone ostro, szczecinowate, niktowate, piłkowane, grzebieniaste, pierzaste.

Motyle, które spotykałam za dnia, były mi doskonale znane.

Motyle nocne

Jednak świadomość, że najwięcej motyli lata, kiedy śpimy, nie dawała mi spać. Kupiłam specjalną lampę, rozwiesiłam prześcieradła. Wyścieliłam też nimi najbliższą okolicę i zaświeciłam.

Dotąd żyłam w przekonaniu, że ćmy są szaro-bure. A wbrew oczekiwaniom moim oczom ukazał się zupełnie inny świat…

To, co pokazuję, jest jedynie ułamkiem tego, co spotkałam. Barwy, wielkość, kształty, zachowanie. Warto zobaczyć to na własne oczy.

A jak rozwija się motyl?

Jajo

Jaja motyli mają przeróżne kształty i kolory. Przed motylem stoi trudna decyzja, gdzie je złożyć. Ma tu znaczenie bliskość roślin pokarmowych dla gąsienicy a także zagrożenie ze strony drapieżników. Dlatego wiele motyli składa ich liczne pakiety. Z jaja wykluwa się gąsienica – larwa motyla.

Gąsienica

W zależności od gatunku, motyle związane są z określoną grupą roślin żywicielskich. Gąsienica zjada duże ilości pokarmu, bo cały czas rośnie. Na tym etapie widać, że nie wystarczy posadzić budlei Dawida, która stanowi źródło energii jedynie dla dorosłej postaci motyla. Należy zadbać też o rośliny pokarmowe dla gąsienic motyli.

Warto mieć w ogrodzie m.in. pokrzywę, która jest rośliną pokarmową wielu gatunków motyli. Polecam posianie też marchwi zwyczajnej (Daucus carota), na której możemy obserwować licznie żądłówki, a która stanowi roślinę żywicielską pazia królowej (Papilio machaon).

Gdy gąsienica przestaje pobierać pokarm, to znak, że pora na kolejne stadium – poczwarkę.

Poczwarka

To forma pośrednia miedzy stadium żerującym (gąsienica) a rozrodczym (postać dorosła). W tym stadium gąsienica zmienia się w nieruchomą postać. Nie pobiera pokarmu. Formuje się nowy motyl.

Dorosła postać (imago)

Dorosła forma (imago) motyla wychodząc z kokonu ma pogniecione, złożone skrzydła. Rozpościera je pompując w nie hemolimfę. Skrzydła po pewnym czasie twardnieją. W tym czasie wydalają one płyn zawierający zbędne produkty przemiany materii, czyli – kolokwialnie mówiąc – robią kupę.
W postaci dorosłej głównym zadaniem motyla jest znalezienie partnera/partnerki i złożenie jaj.

Ciekawostki o motylach

• Wiele motyli jest trujących, niejadalnych dla innych zwierząt. Spowodowane jest to tym, że gąsienice w okresie żerowania pobierają z roślin substancje trujące, które kumulują potem we własnym ciele.
• Nimfa grzybienianka (Elophila nymphaeata) to motyl, którego gąsienice żyją w wodzie, żerując na roślinach wodnych.
• Latolistek cytrynek należy do najdłużej żyjących motyli w Europie (10-11 miesięcy). Zimują w stadium imago, dlatego jego widok wczesną wiosną nie powinien nikogo dziwić.
• Barwy na skrzydłach motyli powstają dzięki obecności prawdziwych barwników (pigmentów) lub dzięki strukturom łusek powodującym załamanie światła.
• Niektóre dorosłe postacie motyli nie pobierają w ciągu swojego życia pokarmu.
• Motyle nocne odgrywają większa rolę przy zapylaniu niż dzienne. Te drugie pobierając nektar długą ssawką, unikają zapylania kwiatów.
• Motyle dzienne potrzebują często gasić pragnienie. Warto zapewnić im stałe źródło wody.
• Niektóre samice motyli nie posiadają skrzydeł.
• Istnieje cała rodzina Acontiinae, której angielska nazwa jest związana z ptasimi odchodami (bird-dropping moths).
• Wszyscy wiemy, że wędrują ptaki, ale podobne wędrówki odbywa też wiele gatunków motyli. W tym roku świetnie widoczny był masowy lot osetników. Najbardziej znanymi podróżnikami są motyle monarcha, które w czasie swoich masowych wędrówek pokonują dystans nawet 3000 km.

Kto zjada motyle?

Gąsienice stanowią pokarm wielu owadów. Wiele żądłówek karmi też nimi swoje larwy. Różnorodność motyli oznacza również bogatsza faunę ptaków. Dlatego działalność na rzecz ochrony motyli może pomóc w ochronie wielu innych zwierząt z nimi związanych.

Na zakończenie

Mam nadzieję, że udowodniłam, że warto dbać o ten łańcuch pokarmowy. Siejmy rośliny różne. Najlepiej polskie. Nasze owady przystosowane są do korzystania głównie z roślin z naszej szerokości geograficznej i siew zagranicznych roślin niezbyt im pomaga.

Owadów mamy mnóstwo. Chociażby te 3000 motyli. A każdy motyl w stadium gąsienicy związany z jakąś rośliną pokarmową (chociaż czasami są to dość specyficzne związki). I, chociaż pokazałam to tylko na przykładzie motyli, dotyczy to też chrząszczy, pluskwiaków i owadów z wielu innych rodzin.

Łańcuszek powiązań miedzy owadami jest ciekawy. Dlatego lubię mieć zidentyfikowane gatunki. Żeby móc poczytać więcej. I żeby po raz kolejny zadziwić się, że wszystko jest jednym pięknie i wspólnie działającym wielkim układem.
I zobaczyć, że tyle życia toczy się pod osłoną nocy, albo ukryte przed naszym okiem gdzieś głęboko w trawie. Dlatego warto zadbać o różnorodne rośliny w naszych ogrodach. Bo coś co nie ma żadnej wartości dla pszczół, może mieć wartość dla innych owadów.

Dodatek

Krótka historia mojej hodowli brudnicy nieparki (Lymantria dispar)

Podczas jednego ze świeceń i obserwacji ciem, między liśćmi znalazłam kokon. Wzięłam go do domu, włożyłam do wielkiego słoika z wsadzonym do środka patykiem. Przykryłam firanką i zostawiłam. Poniżej fotograficzna relacja, co zdarzyło się kilka dni później.

Źródła i dodatkowa lektura
1. T. Marent, Motyle, Warszawa 2013.
2. J. Reichholf, Obserwujemy motyle, Warszawa 1993
3. Z. Mészáros, A. Vojnits, Motyle i ćmy, Warszawa 1979.
4. J. Buszko, Motyle dzienne Polski, Nowy Sącz 2015.
5. K. Pabis, Motyle szkodliwe dla zdrowia człowieka, Kosmos, t. 62, nr 1, s. 47-60.
6. S. Pietrzak, K. Pabis, Ewolucja i zróżnicowanie preferencji pokarmowych postaci dorosłych motyli, Kosmos, t. 66, nr 3, s. 421-433.
7. K. Pabis, Dlaczego motyl zjada muchę. Ewolucyjne opowiadania o motylach i ćmach, Warszawa 2018.
8. Informacja, jak wabić nocą motyle do światła. Warto też zorientować się czy w okolicy są organizowane spotkania, np. Noc ciem w okolicy Bielska Białej, Esterkowe Spotkania Entomologiczne.
8. Strona, która znacznie ułatwia wyszukiwanie motyli, sprawdzenie ich roślin pokarmowych czy czasu pojawu: https://lepidoptera.eu/start/pl

Oznaczenia żądłówek
Darek Ogrodnik