Informacje ogólne
Nazwa gatunku: kosaciec syberyjski (Iris sibirica L.)
Okres kwitnienia: maj-czerwiec; pożytek wczesnoletni
Pokarm: nektar i pyłek – nie ma pewności
Stanowisko: słoneczne
Gleba: żyzna
Do tej pory w siedlisku naturalnym miałam okazję spotykać tylko gatunek kosaciec żółty (w Polsce występują cztery gatunki z tego rodzaju: kosaciec bezlistny I. aphylla, kosaciec trawolistny I. graminea, kosaciec żółty I. pseudacorus i kosaciec syberyjski I. sibirica). Jednak moim cennym wsparciem w zdobyciu materiałów z terenów naturalnych okazała się dzikozapylaczowa Koleżanka – Alicja Dubicka. Może kiedyś spotkam tę roślinę w jej naturalnym środowisku, tymczasem zadowalam się ich podziwianiem w ogrodach.
Charakterystyka
Kosaciec syberyjski jest rośliną wieloletnią należącą do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae). Naturalnie pojawia się na świeżych, wilgotnych łąkach, w rowach. Lubi też wierzbowe zarośla oraz brzegi zarośli. Konieczne jest przypomnienie, że kosaciec syberyjski jest objęty ochroną ścisłą. Niestety roślina jest poważnie narażona na wyginięcie. Wilgotnych stanowisk jest coraz mniej, są osuszane, meliorowane, szkodzi im też nawożenie, dodatkowo ludzie również wykopywali roślinę do swoich ogrodów.
Pod ziemią roślina ma grube kłącze, z którego wyrasta łodyga, wzniesiona, w środku pusta, obła. Na łodydze widoczne są zeszłoroczne liście, górą słabo rozgałęziona. Liście wyrastają również z kłącza, nie są wyższe od pędu, który osiąga do 120 cm wysokości. Liście wąskie, trawiaste, o kształcie równowąskolancetowatym, ostre, ich szerokość nie przekracza 6 mm. Nie są wyższe niż łodyga.
Kwiaty wyrastają po 1 do 7, są duże – ich długość to około 4,5 cm. Kwitnących łodyg jest od 10 do 15. Barwa tych delikatnych kwiatów jest filetowo-niebieska. To co przyciąga wzrok, to granatowe wzory oraz żółte smugi na okazałych płatkach, które przypominają tyrgrysi wzór na faturze.
Rozmnażają się zarówno generatywnie i wegetatywnie. Może ulegać zapłodnieniu na zasadzie samopylności przez owady, które odwiedzją różne kwiaty tej samej rośliny lub przez wiatr, ale ponownie dotczy to pyłku przenoszonego w obrębie tej samej rośliny. Jest też zapylana obcym pyłkiem z innej rośliny i wtedy mówimy o obcopylności.
W tym roku muszę jeszcze zbadać, jakiego pokarmu dostarcza zapylaczom. Niektóre odmiany tych bylin są źródłem pyłku dla dzikich pszczół. Zapylanie głównie związane jest z trzmielami, chociaż mi nie było dane spotkać trzmieli, a jedynie pszczoły samotne. Ich zagłębianie się w płatki kosaćca nie pozwoliło mi zaobserwować, jaki pokarm pozyskiwały z głębin kwiatu. Sprawa do zbadania 😉
Kosaciec i tajemnice jego budowy
Kosaciec posiada ciekawą budowę kwiatu, którego znamię słupka łudząco przypomina element okwiatu. Tymczasem są to łatki, z których składa się znamię słupka, a kóre pełnią rolę powabni. Pod nimi ukrywają się pręciki. Ta specyficzna trójkrotna budowa znamienia wymusza od owada zapylającego określonego zachowania, polegającego do zejścia po wzorzystej platformie powabni do niszy, w której spoczywają pylniki, gotowe obsypać pszczołę pyłkiem lub przyjąć na znamię pyłek z innego kosaćca.
Inną ciekawostą związaną z budową popularnego irysa, to miejsce, gdzie znajduje się zalążnia (miejsce, w którym znajdują się zalążki, a w nim oczekujące na zapłodnienie komórki jajowe). Jeżeli weźmiemy roślinę i ogołocimy ją z liści, zobaczymy charakterystyczne zgrubienie. Okazuje się, że w przypadku kosaćca zalążnia znajduje się pod dnem kwiatowym. W takim wypadku mówimy o słupku dolnym.
Kandydat nad stawy
W ogrodach spotykamy przeważnie bardziej okazałe odmiany ozdobne. Tradycyjnie można zwrócić uwagę na odmiany, które zechcemy nabyć, aby nie były pełne, gdyż i takie pojawiają się w sprzedaży. Miejsca, w których będą się wzorowo prezentowały to zarówno rabaty, ale również pobliże oczek wodnych, stawów czy wilgotnych ogrodów skalnych. Zwarte kępy, w których rośnie tworzą urodziwe łany. Nie jest rośliną kłopotliwą i dostosowuje się do wielu warunków, jednak priorytetem będzie wilgotne stanowisko.
Alicji Dubickiej dziękuję za podzielenie się materiałem zdjęciowym kosaćca syberyjskiego z naturalnych stanowisk. A mojemu kuzynowi Michałowi dziękuję za możliwość owocnego poszukania pszczół dzikich na jego pięknych irysowych rabatach.
Literatura:
- Nawara Z., Rośliny łąkowe, Warszawa 2006.
- Analiza budowy kosaćca
- O fenologii kosaćca syberyjskiego
