Zawilec gajowy – Anemone nemorosa L.

Informacje ogólne

Nazwa gatunku: zawilec gajowy (Anemone nemorosa L.)
Okres kwitnienia: marzec-maj; pożytek wczesnowiosenny
Pokarm: pyłek
Stanowisko: półcieniste
Gleba: żyzna, próchnicza

Las wyściełany kwietnym dywanem? To musi być przedwiośnie, to muszą być zawilce. Chyba jeden z piękniejszych widoków w lasach, to właśnie kobierce zawilców, które władają najniższym piętrem lasu, nim liście drzew się rozwiną i prawie w całości zaanektują światło słoneczne. Spacery w takim momencie się są niesamowite i radosne, wreszcie wyczekiwanie się zakończyło i wiosna stoi u wrót. Obecnie, jesienną porą, pewność dotycząca cykliczności przyrody i obietnicy, że wiosna nadejdzie jest z pewnością szczególnie podnosząca na duchu.

Charakterystyka

Zawilec gajowy jest rośliną wieloletnią, należy do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Gdzie tak cudnych widoków, z zawilcem gajowym w roli głównej, możemy doświadczyć? Głównie to cieniste lasy liściaste, czasem lasy mieszane czy zarośla będą siedliskiem dla zawilców gajowych.

Roślina rozmnaża się na dwa sposoby: wegetatywnie – za pomocą kłączy lub generatywnie. Nawet za pomocą kłączy rozprzestrzenianie nie jest zbyt dynamiczne (kłącze przyrasta 2,5 cm w ciągu roku), dlatego obecność zawilca jest wskaźnikiem lasów starych. Co ciekawe to co widzimy, to zbiorowiska licznych kęp, a kępa to jedna roślina, która właśnie dzięki kłączom się rozprzestrzeniła. Poszczególne rośliny mogą żyć nawet do kilkuset lat. Ponieważ roślina wciąż się odnawia.

Kłącze jest w kolorze brunatnym, dorastające do 30 cm, pojawiają się na nim nitkowate korzenie. To właśnie kłącze jest źródłem wczesnowiosennego sukcesu rośliny, w nim zmagazynowane są, potrzebne do szybkiego startu, zapasy. Na pędzie kwiatonośnym pod kwiatostanem wyrastają na ogonkach trzy liście, dłoniastodzielne lub dłoniastosieczne. Bezpośrednio zaś z kłączy wyrasta liść odziomkowy, który pojawia się już po kwitnieniu.

Zawilec i mrówki

Kwiaty wyrastają pojedynczo (rzadko podwójnie) na szczycie pędu na szypułce. Okwiat ma barwę białą, bywa, że od spodu liście są nabiegłe kolorem różowym. Ponieważ temperatura w tym czasie zdarza się być niska, a dni są pochmurne i deszczowe, kwiaty przy takich warunkach nie otwierają się, bądź zamykają. Są to uchy nastyczne zależne od temperatury czyli termonastia. W pełni lata po pędzie, z którego wyrastał kwiat już przeważnie nie ma śladu. Nasiona rozsiewają się siłą grawitacji, chociaż mrówki są podejrzewane również o udział w tym przedsięwzięciu. Ponieważ nasiona wykształcają elajosom, czyli ciałko mrówcze. Kto przyłapie mrówkę na dźwiganiu nasion zawilca gajowego, może pomóc w potwierdzeniu tej teorii.

Nieoczywisty gość na zawilcach?

Pewnie tego się nie spodziewacie, bo gabarytowo to zwierzę jest nieco większe niż pszczoły, ku którym nasza uwaga jest głównie nakierowana. Mianowicie są to… żubry. Oglądając ostatnio świetny film Adama Wajraka Żubry i zawilce dowiedziałam się, że zawilce to wiosenny przysmak tych niesamowitych ssaków. A że żubr musi spożyć dziennie około 30 kg roślinnej masy, to dłuższą chwilę można je poobserwować przy tej czynności. Jednak znaleźć je choć są tak potężne, to jak pokazuje film, to już zdecydowanie wyższy stopień wtajemniczenia.

Zawilec gajowy, jakie pszczoły go odwiedzają?

Pszczoły samotne przylatujące po pyłek: Andrena fulva (pszczolinka ruda), Osmia bicolor (murarka leśna)

Literatura:

1. Szwedler I., Nawara Z., Rośliny. Spotkania z przyrodą, Warszawa 2021.
2. Westrich P., Wildbienen Deutschlands, Stutgart 2018
3. Witkowska-Żuk l., Atlas roślinności lasów, Warszawa 2021.