Dziewięćsił bezłodygowy – Carlina acaulis L.

Informacje ogólne

Nazwa gatunku: dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis L.)
Okres kwitnienia: lipiec-wrzesień; pożytek jesienny
Pokarm: pyłek i nektar
Stanowisko: słoneczne
Gleba: uboga, piaszczysto-gliniasta

Z dziewięćsiłem bezłodygowym mam wiele pozytywnych skojarzeń, głównie związanych z moją Babcią, która uwielbiała tę roślinę. A cieszę się przeogromnie, bowiem wrzesień zaskoczył mnie licznymi spotkaniami z tą piękną botaniczną gwiazdą.

W dość nieoczekiwanych okolicznościach miałam okazję w tym roku znaleźć się w Beskidzie Niskim. Korzystając z okazji ruszyłam w traskę na Jaworzynę Krynicką, a tam po drodze czekała na mnie piękna kępka dziewięćsiłów bezłodygowych. Na każdym rozgościł się trzmiel, a ja żałowałam, że nie mogę zostać tam dłużej, bo jeszcze długa wędrówka była przede mną. Nie mogłam podejrzewać, że kolejne dni przyniosą jeszcze bardziej spektakularne spotkania z tą rośliną, ale już setki kilometrów dalej i w innym kraju.

Charakterystyka

Dziewięćsił bezłodygowy jest rośliną dwuletnią (choć w jednej z publikacji spotkałam się z informacją, że może być rośliną wieloletnią), należy do rodziny astrowatych (Asteraceae). Miałam okazję do spotkań w dwóch charakterystycznych dla niej siedliskach. Pierwsze to już wspomniany skraj lasu, gdzie rozgościła się w kilku okazach. Drugie miejsce to suche murawy w Rumunii, gdzie roślin były setki, co niesamowicie podbiło moje serce, a widok pozostanie ze mną na długo. Oczywiście oba siedliska, w których spotkałam roślinę, to tereny górzyste. I właśnie głównie tam można trafić na tę roślinę.

Korzeń jest gruby, palowy, w górnej części może być rozgałęziony. Jeżeli tak jest to każde rozgałęzienie będzie zwieńczone różyczką liściową. Jak nazwa wskazuje łodygi nie ma (chociaż niektóre źródła podają, że ma około 3 cm), jednak jest odmiana, która takową wykształca. W kolorze jest purpurowo nabiegła, może mieć nawet 40 cm. Roślina wykształca rozetę liści, które są pierzaste, kolczasto zakończone, powcinane. Rozeta może mieć nawet do 40 cm średnicy. Liście zbiegają się w ogonek i są owłosione.

Kwiaty mogą mieć średnicę do 10 cm. Składają się wyłącznie z żółtawych kwiatów rurkowatych. Co może nie wydawać się takie oczywiste, gdyż lśniące perłowo wewnętrzne liście okrywy koszyczka sprawiają wrażenie, że są to kwiaty języczkowe. Owoc to niełupka, która wyposażona jest w puch kielichowy.

Kwiaty zamykają się, gdy „czują” zbyt wiele wilgoci, a dla ludzi był to zwiastun zbliżającego się deszczu.

Dziewięćsił bezłodygowy – ochrona

Rośliny tej w Polsce było coraz mniej, gdyż ludzie zbierali je – głównie dla celów dekoracyjnych. Dlatego w latach 1946-2014 dziewięćsił był objęty ochroną ścisłą. A obecnie podlega ochronie częściowej (gatunkowej).

Bezprawne jest pozyskiwanie i przetrzymywanie gatunków roślin i zwierząt bez zezwolenia.

W przypadku ochrony częściowej zezwolenia na odstępstwo od zakazów może udzielić regionalny dyrektor ochrony środowiska (regionalny konserwator przyrody). 

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2022 r. poz. 916)

Literatura:

1. Szwedler I., Nawara Z., Rośliny. Spotkania z przyrodą, Warszawa 2021.
2. Lista gatunków roślin objętych ochroną częściową