Projekt Ślaz: wycinanie, odpoczynek, konkurs, śledztwo

Inspiracją do powstania „Projektu Ślaz” była obserwacja murarki rzepakowej zbierającej kawałki liści do budowy gniazda, a także informacja, że ze ślazu materiał pobiera murarka makowa. Przygotowaniom do tego projektu poświęciłam trzy lata: w pierwszym roku zebrałam nasiona ślazu i posiałam, w drugim czekałam aż wyrośnie, a w trzecim przyniosłam dla siebie taboret.
W tym roku oprócz fotografowania, starałam się jeszcze filmować, a ponieważ dopiero się uczę, uprzejmie proszę o wyrozumiałość dla moich niedociągnięć. Fani „Gwiezdnych wojen” będą zapewne ukontentowani, ponieważ nie miałam świadomości o czułości głośnika i czasami słychać mój oddech przypominający dyszenie Lorda Vadera. To tyle wstępem, spójrzmy zatem, kto korzystał ze ślazu.

PROJEKT ŚLAZ: wycinanie materiału roślinnego do budowy gniazda

Chociaż projekt rozrósł się w wiele wątków pobocznych, to jego głównym celem była obserwacja pobierania przez pszczoły materiału roślinnego do budowy gniazda. Spójrzmy zatem, które gatunki korzystały ze ślazu.

Murarka rzepakowa (Osmia brevicornis)

Ten gatunek najczęściej spotykałam na liściach ślazu, ponieważ jest dość liczny w domku dla owadów obok którego wyrosła roślina. Murarka rzepakowa (Osmia brevicornis) nie buduje w gnieździe przegród między komórkami lęgowymi. Wycinanej papki roślinnej używa jedynie do zamknięcia gniazda.

Murarka lucernowa (Osmia caerulescens)

Z liści ślazu korzystała również murarka lucernowa (Osmia caerulescens), która z papki roślinnej buduje zarówno przegrody oddzielające komórki lęgowe, jak i zamknięcia gniazda. Ciekawe jest, że już któryś raz z kolei miałam okazję obserwować ją, gdy wycina liście w towarzystwie innej samicy tego gatunku. Przeważnie jest tak, że jedna z samic spłoszona ucieka i nie ponawia próby wycinania materiału.

Murarka makowa (Hoplitis papaveris)

Murarka makowa to dzika pszczoła budująca gniazda w ziemi, wykładająca samodzielnie wycinanymi kawałkami płatków kwiatów ścianki jego wnętrza. Z moich obserwacji wynika, że głównie używa do tego maków. W tym roku z makami było dziwnie. Czasami był ich wysyp, a innym razem znikały zupełnie na parę dni. Pozwoliło mi to potwierdzić informacje znalezione w literaturze, że gatunek ten korzysta również ze ślazu do budowy gniazda.

PROJEKT ŚLAZ: Odpoczynek pszczół

Dzikie pszczoły w chłodne dni, deszczową pogodę i w nocy są nieaktywne. Jest to dobra okazja, by szukać ich wtedy w kwiatach roślin. Najlepiej sprawdzają się dzwonki, ale okazuje się, że ślaz również świetnie się do tego nadaje. Najczęściej spotkałam tam nożycówki i murarkę makową.

PROJEKT ŚLAZ: Konkurs

Niewiele gatunków pszczół przylatuje po pyłek roślin z rodziny ślazowatych (Malvacea). Budowa ziaren pyłku nie pozwala na zbieranie ich przez pszczoły miodne i trzmiele, czyli gatunki posiadające na nogach koszyczki. W Polsce ze ślazowatych pyłek zbiera jedynie rozrożka długoczułkowa (Eucera macroglossa), która dostosowana jest do zbioru dużych, „kolczastych” ziaren pyłku tych roślin. Inne pszczoły odwiedzają ślazowate jedynie w poszukiwaniu nektaru. Często można zobaczyć jak próbują usunąć z ciała przyklejony pyłek, którego ze względu na lepkość, nie jest tak łatwo pozbyć się, co można zobaczyć na filmie poniżej.

O tym, że pszczoły, oprócz wspomnianej rozrożki, nie zbierają pyłku ze ślazu – wiedziałam. Z zaciekawieniem więc oglądałam różne gatunki pszczół, samce i samice, które wpadały napić się nektaru. W myślach urządzałam konkurs na najbardziej ubrudzoną pyłkiem pszczołę. Według mnie wygrała pszczoła miodna ze swoją pyłkową czapką, ex aequo z miesierką długowłosą, którą spod pyłku ledwo było widać.

PROJEKT ŚLAZ: Śledztwo

Sielanka trwała do czasu. Pewnego dnia zauważyłam murarkę makową oblatującą ślaz. Nie w poszukiwaniu nektaru, a w celu zebrania pyłku. Gatunek ten podczas zbioru pyłku jest bardzo szybki, więc zanim udało mi się wyostrzyć obraz w aparacie, pszczoła odleciała. A ja zostałam z wątpliwościami. Co widziałam?! Przecież na ślazie obserwowałam tyle pszczół, a żadna z nich nie zbierała pyłku! Widać było, że raczej im on przeszkadza. I akurat moja ukochana murarka makowa miałaby ten pyłek zbierać? Dobrze widziałam? A może mi się wydawało? Przecież nie była notowana na ślazowatych!
Nie dawało mi to spokoju. Wypatrywałam jej na ślazie, aż pewnego dnia….

Jak myślicie? Zbiera pyłek czy nie zbiera? Według mnie – tak!

Na zakończenie

Wycinane przez murarkę lucernową i rzepakową liście ślazu trafiały w formie papki jako zamknięcie gniazda do domku dla owadów. Prezentują to poniższe zdjęcia.

Co ciekawe, jak można zauważyć powyżej, pojawiły się zamknięcia gniazd kamuflowane również płatkami kwiatów! Przykładałam do tych zamknięć uwiędłe płatki ślazu (starzejąc się, płatki zmieniają kolor na granatowy) i porównywałam. Według mnie ślaz był źródłem, ale czy na pewno? Tego niestety nie wiem. Mimo moich prób przyłapania autora pięknego zamknięcia, nie udało się. Pozostanie to niestety na razie tajemnicą.

Ślaz plus taboret to bilet na wycieczkę do magicznego świata. Polecam ten niedrogi zestaw gwarantujący miłe chwile i ciekawe obserwacje. A ślaz jest urokliwy. W każdym momencie. Nawet, gdy nie rozwinie jeszcze swoich pięknych płatków.

Oznaczenie owadów: Darek Ogrodnik

Źródła i dodatkowa lektura

1. Lunau K., Piorek V., Krohn O., Pacini E., Just spines – mechanical defense of malvaceous pollen against collection by corbiculate bees, Apidologie 46(2), 2014.
2. Artykuł Asi o ślazówce turyngskiej: Ślazówka turyngska – Lavatera thuringiaca L. oraz ślazie dzikim: Ślaz dziki – Malva sylvestris L.