Żarnowiec miotlasty – Cytisus scoparius L.

Informacje ogólne

Charakterystyka

Żarnowiec miotlasty, przedstawiciel rodziny bobowatych (Fabaceae), którego obecność uatrakcyjni wszelkie miejsca suche, nasłonecznione i osłonięte od wiatru. Dlatego moża spotkać go w porębach leśnych, wrzosowiskach na skrajach borów sosnowych. Bywa wykorzystywany do umacniania skarp.

Krzew ten rośnie często w skupiskach. Dorasta do około 2m. Łodyga kanciasta, przez większość roku, także zimą, możemy cieszyć się zielonym kolorem pędów, które są mocno rozgałęzione, na wierzchołkach można z rzadka dostrzec listki. Są one drobne, trójlistkowe. Kwiaty motylkowe, żółte, rosną w kątach liści na prawie całej długości pędu. Zaś owocem tego krzewu jest strąk wielkości około 5 cm. Gdy jest on młody pod palcami możemy wyczuć jego jedwabistą powierzchnię. Następnie nim pęknie, by rozsypać nasiona, stanie się barwy brunatnej.

Żarnowiec znalazł uznanie w oczach wielu osób, które szukały krzewów pięknie wyglądających, ale na trudne warunki. Wobec takich oczekiwań żarnowiec miotlasty sprawdza się w 100% . Ponieważ kwitnie niesamowicie obficie, a ciężkie warunki glebowe (jedynie nie odpowiada mu gleba wapienna) są raczej zachętą dla niego 🙂

Kwiaty z efektem „WOW”

Pamiętam, kiedy oglądałam film o żarnowcu, zastanowiło mnie, jak wygląda eksplozja kwiatu, którego efektem jest opyłkowany owad. Teoretycznie wiedziałam, że przed kontaktem z owadem kwiat pozostaje „zamknięty”. Oznacza to, że pręciki i słupek nim zostaną uwolnione, są napięte i uwięzione w części kwiatu zwanej „łódeczką”. W momencie, kiedy owad usiądzie na owej łódeczce następuje „zwolnienie blokady” i kwiat dynamicznie się otwiera, obsypując pszczołę pyłkiem. Byłam ciekawa tej obserwacji w naturze. Kiedy kwitły na pobliskim nasypie kolejowym żarnowce udałam się tam, aby „pobawić się” w pszczołę. Wywarłam nacisk palcem w miejscu, gdzie zwykle siadają owady, a kwiat żarnowca, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki obsypał mój palec pyłkiem. Dlatego zaświadczam, empirycznie doświadczyłam owej eksplozji, przeżyłam, aby Wam o tym opowiedzieć 🙂 Zachęcam do posadzenia żarnowca oraz własnych obserwacji i eksperymentów. Bezsprzecznie jest to zarówno roślina dla pszczół i dla ludzi, gdyż umożliwia im ciekawe przyrodnicze odkrycia.

Żarnowiec i pszczoły

Zwykle gdy obserwuję ten krzew, widzę na nim pracujące trzmiele. Jednak od czasu do czasu zdarza się spotkać też inne gatunki pszczół. I tak do tej pory udało mi się spotkać pszczoły z rodzaju miesierka, pseudosmuklik oraz pszczolinka. Często owady korzystają z otwartych już kwiatów, gdy ich ciężar i wielkość nie są w stanie otworzyć kwiatu. Na kwiatach żarnowca obserwowałam też pszczoły miodne i zwykle widziałam, że pozyskiwały pokarm, gdy otwarcia dokonały już wcześniej trzmiele. Udało mi się również podpatrzyć pszczołę miodną, która chciała dostać się do zamkniętego kwiatu. I mimo chwilę trwających manipulacji nie była w stanie otworzyć kwiatu. Ale może coś tam udało się jej skubnąć, bo języczek był wyciągnięty.

Wielkość ma znaczenie

Wspomniałam, że najefektywniej z odwiedzinami kwiatów żarnowca wydają się radzić sobie trzmiele. Zbadano, które trzmiele – pod względem wielkości ciała – są bardziej skuteczne w kontekście zapylania. Analizowano między innymi tzw. handling time, czyli czas potrzebny na „obsługę” kwiatu, obejmujący wszystkie czynności związane z pobieraniem pyłku lub nektaru.

Należą do nich:

• lądowanie,
• ustawienie ciała,
• manipulowanie elementami kwiatu,
• uruchomienie mechanizmu zapylania
• pobranie pyłku.

Na kwiatach żarnowca pod tym względem lepiej, czyli szybciej, radziły sobie mniejsze trzmiele. Krótszy handling time oznacza, że owad może odwiedzić więcej kwiatów w krótszym czasie – co zwiększa jego efektywność jako zapylacza. Strategie roślin są różne, czasem, aby oprószyć owada pyłkiem roślina „stara się” zatrzymać go na dłuższą chwilę. Gdyż zbyt krótki pobyt na kwiecie może oznaczać, że owad nie zostanie dostatecznie oprószony pyłkiem, a to obniży skuteczność zapylenia. Potrzebna jest więc równowaga. Zbyt długi czas spędzony na jednym kwiecie może z kolei zniechęcić zapylacza, jeśli uzna, że trudność zdobycia pokarmu nie rekompensuje uzyskanej nagrody. Rośliny, które „utrudniają” dostęp do pyłku lub nektaru i wydłużają handling time, często „odwdzięczają się” jego lepszą jakością – bogatszym składem lub większą wartością odżywczą.

Żarnowiec miotlasty, jakie pszczoły go odwiedzają ?

Pszczoły samotne przylatujące po pyłek: Osmia bicolor (murarka leśna), Megachile circumcincta (miesierka długowłosa)

Literatura:

1. Pogorzelec M., Atlas roślin miododajnych, Wydawnictwo Dragon.
2. Stout, J. C. (2000). Does size matter? Bumblebee behaviour and the pollination of Cytisus scoparius L. (Fabaceae). Apidologie, 31(1), 129–139. https://doi.org/10.1051/apido:2000111