Angielską nazwę gatunkową „Sandpit Mining Bee” przetłumaczyć można jako „piaskowa pszczoła ziemna”, a niemiecką „Schwimmende Sandbiene” jako „pływająca pszczoła piaskowa”. Obie nazwy świetnie opisują królową piaszczystych, odsłoniętych miejsc – pszczolinkę małogłową (Andrena barbilabris), bo w istocie kopie w piasku tak, jakby w nim pływała. W tym wpisie zaprezentuję jej umiejętności.
Jak amatorsko rozpoznać pszczolinkę małogłową (Andrena barbilabris)*
* Dział dotyczący oznaczania przygotowany przez Darka Ogrodnika, który oznacza żądłówki na Dzikich zapylaczach. Sekcja ta ma na celu ułatwienie amatorskiej obserwacji pszczół.
| Długość |
| samica 10-11 mm, samiec 10-12 mm |
| Czas występowania |
| marzec-czerwiec |
| Charakterystyczne cechy |
| Samica – wąska głowa, która powoduje, że pszczoła wygląda na lekko garbatą (co upodabnia ją do lepiarki wiosennej). Charakterystyczne włoski przy krawędzi oka; ostatnia para nóg czarna, z białawymi szczoteczkami. Dość gęsto owłosiony tułów o rudym zabarwieniu. Odwłok dość smukły i błyszczący, słabo owłosiony z wąskimi jasnymi przepaskami. |
| Gniazdowanie |
| W ziemi. Preferuje piaszczyste miejsca. |
Wiosenne zaloty
Pszczoły tego gatunku obserwować możemy wiosną. Samce pojawiają się wcześniej niż samice i czekają na nie, czasami próbując nawet samodzielnie się do nich dokopać. Na zdjęciu poniżej można zobaczyć samca, który zaleca się do samicy w gnieździe.
Pływanie w piasku pszczolinki małogłowej (Andrena barbilabris)
Często nadarza mi się okazja, by obserwować pszczolinkę małogłową, a każde takie spotkanie budzi mój zachwyt nad jej sprawnością w kopaniu w ziemi. Podczas poszukiwań informacji na temat tej pszczoły mogłam przekonać się, że nie tylko ja podziwiam jej zdolności.
Pszczolinkę małogłową (Andrena barbilabris) obserwuję zarówno podczas kopania gniazd w luźnym piasku, jak też w bardziej zwartym podłożu (na wydeptanych, choć piaszczystych) ścieżkach. Rozpoznać można ją już z daleka po specyficznym szukaniu wejścia do gniazda, ponieważ wykonuje wtedy nad ziemią charakterystyczne zygzaki. Lepiej wtedy przyspieszyć kroku, by zdążyć ją zobaczyć, gdyż wchodzenie do gniazda trwa bardzo krótko.
Niezwykła jest obserwacja pszczolinki małogłowej zakopującej się w luźny piasek. Choć na powierzchni nie zostawia żadnego śladu wejścia do gniazda, to jednak zawsze trafia do niego na powrót. A jej wchodzenie do gniazda wygląda jakby pływała w piasku. Warto zobaczyć to na filmie:
Spotkać ją można w piaszczystych miejscach, a także na terenach ruderalnych, suchych, ubogich. Znajdowano również gniazda między kostką brukową. Preferuje do gniazdowania odsłonięta ziemię.
Budowa gniazda
Jak już wspominałam, chociaż pszczoła maskuje wejście do gniazda, potrafi do niego trafić za pomocą znakowania zapachem. Tylko naziemna część gniazda jest pokryta luźnym piaskiem. Głębokość tunelu gniazdowego wynosi 5 do 26 cm. Komórki gniazdowe odchodzą bocznie z krótkim wejściem (ok. 1 cm), pokryte są wydzieliną. Jajo składane jest na mieszaninie pyłku i nektaru formowanego w kulkę.
W ciągu swojego życia jedna samica przeciętnie buduje przeciętnie 3 gniazda zawierające 1-3 komórki.
Jest pszczołą samotną (samica sama buduje i prowiantuje swoje gniazdo), ale często zdarza się, że żyje w dużych koloniach, czyli w sąsiedztwie innych pszczół samotnych tego samego gatunku.
Pasożytnicze pszczoły
Wśród pasożytniczych pszczół-kukułek, które podrzucają swoje jajka do gniazd pszczolinki małogłowej (Andrena barbilabris) wymienia się koczownicę tymiankówkę (Nomada alboguttata) i nęczyna wierzbowca (Sphecodes pellucidus).
Odwiedzane rośliny
Zakres lotu w poszukiwaniu pokarmu to 300-500 metrów. Odwiedza kwiaty roślin z 13 rodzin, m.in. selerowate, dzwonkowate, jaskrowate, a wśród konkretnych gatunków, na których możemy je spotkać, wymienić można: jasieniec piaskowy, róża dzika, gorczyca polna, mniszek lekarski.
Na zakończenie
Opowiadałam w jednym z wcześniejszych wpisów o zdejmowaniu butów i wyostrzaniu zmysłów 🙂 Przy obserwacji właśnie takich gatunków, to zachowanie ma znaczenie. Mając świadomość, że w piasku, który zapada się pod stopami, kryje się taka mnogość gatunków, ochota na spacerowanie po nim mija 🙂 Siadam z boku piaskowni i obserwuję zanurzające się w piasku owady. Nie potrafię wtedy wyjść z podziwu nad niestabilnością podłoża, które zostało wybrane na gniazdowanie. To piękny świat, który próbuję poznać, ale jeszcze długa droga przede mną do jego pełnego zrozumienia.
Oznaczenie owadów: Darek Ogrodnik
Dziękuję.
Pszczolinka małogłowa (Andrena barbilabris) została świetnie zbadana przez Rolfa Witta [3] i zainteresowanych jej szerszym poznaniem, odsyłam do tej pracy.
Źródła i dodatkowa lektura
- H. Wiesbauer, H. Zettel, Sanddünen an der March. – Wissenschaftliche Mitteilungen Niederösterreichisches Landesmuseum – 22, St. Pölten 2011, 257 – 278.
- https://www.insekten-sachsen.de/pages/TaxonomyBrowser.aspx?ID=231301
- Witt, R. (1992) Zur Bionomie der Sandbiene Andrena barbilabris (Kirby 1802) und ihrer Kuckucksbienen Nomada alboguttata Herrich-Schaffer 1839 und Sphecodes pellucidus Smith 1845. Drosera, 1992 (1), 47 – 81.
