Domek dla owadów

Domek dla owadów, znany również jako hotel dla owadów, to sztucznie stworzone miejsce lęgowe, coraz popularniejsze w przydomowych ogródkach, permakulturze, a także miejscach prowadzących edukację ekologiczną. Obserwacja pszczół w domkach jest o wiele łatwiejsza niż poszukiwania w naturalnych siedliskach. Ponadto gatunki samotne zamieszkujące materiały gniazdowe są bardzo łagodne, a ich obserwacja jest zupełnie bezpieczna. W tym wpisie spróbuję wytłumaczyć jak działa domek dla owadów oraz jak stworzyć przyjazne otoczenie dla pszczół gniazdujących w domku dla owadów, by zachęcić je do zasiedlenia naszej konstrukcji.

Jak działa domek dla owadów

Domek dla owadów ma przeważnie formę zadaszonego pudełka, do którego wkładane są kawałki nawierconego drewna lub rurki zaślepione od tyłu kolankiem. Takie konstrukcje przyciągają gatunki pszczół preferujące gniazdowanie w pustych tunelach.

Pszczoła budując gniazdo, tworzy w pustych tunelach komórki jedna za drugą. Każda komórka zaopatrzona zostaje mieszaniną pyłku i nektaru, a następnie zostaje w niej złożone jajo. Po zakończeniu budowy gniazda pszczoła zamyka otwór wlotowy. W zależności od gatunku zamknięcie może stanowić glina, kamienie, żywica, kawałki roślin i inne materiały.

Cały rozwój pszczoły przebiega wewnątrz komórki gniazdowej. Larwa zjada pokarm, po czym przędzie kokon. Nowe pokolenie samic i samców zimuje przeważnie jako poczwarki i wychodzi na wiosnę przyszłego roku. Cykl się powtarza.

W każdej komórce rozwija się jedna pszczoła.

Jak zrobić domek dla owadów

Domek dla owadów powinien być zabezpieczony przed opadami atmosferycznymi, a także przed silnym południowym słońcem. Najlepsza jest orientacja konstrukcji na wschód lub południowy-wschód, ponieważ umożliwia to pszczołom pracę już od wczesnych godzin porannych.

Do takiego domku wkładamy poziomo wydrążone i wysuszone materiały gniazdowe. Najpopularniejsze tworzone są z rurek trzcinowych, ale warto poeksperymentować też z innymi materiałami. Dobre są takie, które mają kolanko (np. serdecznik chętnie zasiedlany przez samotki) lub posiadają nadający się do wydrążenia rdzeń (np. czarny bez, który wybierają u mnie miesierki). Aby zwiększyć różnorodność gatunkową pszczół w domku, dobrze by zakres średnicy otworów wlotowych wynosił od 2 mm do 8 mm.

Zamiast rurek w domku można włożyć również kawałki nawierconego drewna.

Dzikie pszczoły mogą gnieździć się również w krótkich tunelach, jednak by zapewnić im optymalną możliwość rozwoju, głębokość rurek powinna wynosić przynajmniej mniej więcej dziesięciokrotność średnicy otworu wlotowego. Gdy oferowane są krótsze tunele, w przypadku niektórych gatunków pszczół, proporcje płci zmieniają się na korzyść samców. Zajmą również większe średnice, jednak wymaga to od nich często większej ilości lotów po materiał gniazdowy i większą pracę przy budowie gniazda, co może wpływać na spadek liczby potomstwa.

Inne owady gniazdujące w domku dla owadów

W domku tworzonym z myślą o pszczołach gniazdo założyć mogą też: osowate, grzebaczowate oraz inne – preferujące ten sposób gniazdowania. Bywa, że towarzysząca pszczołom fauna przeważa liczebne i gatunkowo pszczoły, które w nim zamieszkują. Stąd słuszniejsze wydaje się nazywać taką konstrukcję domkiem dla owadów a nie domkiem dla pszczół.

Jak zwabić pszczoły do domku dla owadów

Najlepiej siejąc w pobliżu odpowiednie rośliny dla dzikich pszczół.

Dzikie pszczoły nie latają tak daleko jak pszczoła miodna. Przeciętnie jest to 300 metrów (przedział lotów mieści się w zakresie od 150 do 2000 m). Pokonywanie dużej odległości między domkiem a zdobywanym pokarmem wymaga dużej ilości energii. Sprawia to również, że gniazda dłuższy czas pozostają bez opieki. Wpływa to na ilość utworzonych komórek oraz ryzyko spasożytowania.

Skład gatunkowy zmienia się w ciągu sezonu i inne pszczoły zobaczymy wiosną, a inne w pełni lata. Dlatego ważne jest, by przez cały sezon wegetacyjny pszczoły miały dostęp do kwitnących roślin. Nie jest też bez znaczenia, co dla nich posiejemy, ponieważ dzikie pszczoły wykazują preferencje w stosunku do odwiedzanych roślin, np. murarka rzepakowa odwiedza tylko rośliny z rodziny kapustowatych, a murarka żmijowcowa rośliny z rodziny ogórecznikowatych z preferencją do żmijowca zwyczajnego.

Ponieważ dzikie pszczoły nie produkują miodu, wybierając nasiona dla dzikich pszczół nie szukajmy, by na etykiecie widniał napis „Rośliny miododajne”. Poniżej zaprezentowałam zestawienie roślin odwiedzanych przez różne gatunki pszczół, gniazdujące w domku dla owadów.

Rośliny dla wybranych gatunków pszczół gniazdujących w domku dla owadów

Dlaczego mój domek dla owadów nie działa?

Poniżej najczęstsze przyczyny niedziałających domków:

• Oferowane w sprzedaży domki często nie mają zamkniętych przestrzeni tunelów, a średnice otworów są za duże lub za małe. Gdy brak jest odpowiedniej średnicy, zdarza się, że pszczoła wybiera dostępną większą. Budowa takiego gniazda wymaga od niej jednak większej ilości użytego materiału do budowy ścianek przedzielających komórki czy zamknięcia gniazda.
• Wypełnienie szyszkami, sianem, patyczkami nie ma znaczenia dla pszczół, ale z chęcią korzystają z niego pająki.
• Przyczyną braku gniazdujących pszczół może być także brak bazy pokarmowej w postaci odpowiednich kwitnących roślin.
• Przy okazji wspomnę o domkach dla motyli.
  Przeprowadzone badania wykazały, że domki dla motyli przeważnie zajmowane są przez pająki oraz osowate. To nie oznacza, że nie powinniśmy ich stosować (klecanki są świetnymi owadami do obserwacji), jednak nie powinno się ich promować jako pomocy dla motyli. Niedawno usłyszałam od jednego z działaczy, że ma świadomość, że domek dla motyli nie działa, ale stawiane są one jedynie w celach edukacyjnych. Wypowiedź tę odebrałam jako esencję działań marketingowych, które obserwuję w ostatnich miesiącach, gdzie edukacja daje złudne wrażenie pomocy, a w żaden sposób nie poszerza wiedzy na temat owadów.

Na zakończenie

Hotele dla owadów nie powinny być rozumiane jako bezpośrednia ochrona gatunków ze względu na to, że przeważnie zamieszkują je pszczoły pospolite, jak np. murarka ogrodowa (Osmia bicornis). Rzadko występujące gatunki pszczół, wymagające specjalnej ochrony, związane są zazwyczaj ze specyficznymi strukturami siedliskowymi lub określonymi gatunkami roślin. Budując domki – raczej im nie pomożemy.

Domki dla owadów mogą nieść ze sobą wartość edukacyjną, jednak dzieje się to bardzo rzadko. Śledzę różne medialne kampanie promujące pomoc dzikim pszczołom i widzę, że więcej przynoszą one korzyści komercyjnych, niż realnej pomocy pszczołom czy rzetelnej edukacji. Sprzedawane w sklepach ogrodniczych czy rozdawane w kampaniach promocyjnych firm domki przeważnie są źle wykonane, a przez to niezasiedlane, co powoduje u ich właścicieli zniechęcenie i sceptyczne podejście do wszelkich działań związanych z ochroną owadów zapylających.

Promuje się zakup kokonów pszczół nawet do hodowli amatorskiej. Trzeba mieć jednak świadomość, że w żaden sposób nie poprawia to dobrostanu dzikich pszczół. Przykłady ze Stanów Zjednoczonych pokazują, że handel kokonami, a także ich masowe przemieszczanie, może być przyczyną rozprzestrzeniania groźnych dla pszczół patogenów [2,3].

Już serio kończę

Parę lat temu czytałam „Żądła rządzą” Goulsona. Jest tam fragment opisujący zakup przez autora kawałka ziemi rolnej, którą zamienił w łąkę. Najważniejsze było dla mnie, jak to zrobił. Dał ziemi odżyć, pojawić się kwiatom. A powoli powróciły na te tereny trzmiele, ptaki i inne zwierzęta. To, co urzekło mnie w tym fragmencie, to cierpliwość, a nie nastawienie od razu na efekty.

Łąka nadal ma przed sobą długa drogę. Jej rozwój może potrwać kolejnych dwadzieścia czy trzydzieści lat. (…) Z ogromną satysfakcja obserwuję, jak przyroda sama się odradza. (…) Przyroda jest odporna, potrzebuje tylko trochę przestrzeni i czasu. Oczywiście nie zmienimy całej Europy w ukwieconą łąkę – na pewno bardzo piękną – ale z pewnością da się znaleźć miejsce na więcej takich jak moja, gdzie różnorodność interakcji między pszczołami, kwiatami, bakteriami, wężami, sasankami, ptakami i wieloma innymi organizmami można przywrócić w całej ich wspaniałej złożoności.

Niektórzy mają kawałek ziemi, działkę, ogródek, miejsce na balkonie. Czyż nie lepiej tworzyć raj, niż na siłę ściągać mieszkańców? Znam tę niecierpliwość. Chciałabym obserwować murarkę rogatą (Osmia cornuta) w swoim domku, ale zawsze wtedy myślę, czyż nie będzie cudowniejszym dzień, w którym kiedyś sama do mnie przyleci? I tak sobie po kawałku dosiewam, grabię, wycinam, by każdy kolejny gatunek, który trafi do mnie z wiatrem znalazł coś dla siebie i był dla mnie radością. Czekam.

Oznaczenia owadów: Darek Ogrodnik

Źródła i dodatkowa lektura

1. Johnson, Terry W., Out My Backdoor: Do Butterfly Boxes Work? GA DEPARTMENT OF NATURAL RESOURCES.
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Ascosphaera_aggregata
3. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/002220119190178S
4. Domki dla złotooków dołączane do komercyjnych domków też nie spełniają swojej funkcji: https://www.lfl.bayern.de/mam/cms07/ipz/dateien/hopfen_florfliegen_weihrauch_bull_ins_61_2008.pdf
5. Flaga S., Rośliny pożytkowe pszczół samotnic, Kraków 2015.
6. P. Westrich: Wildbienen Deutschlands, Stuttgrat 2018.
7. H. Wiesbauer, Wilde Bienen: Biologie – Lebensraumdynamik am Beispiel Österreichs – Artenporträts, Stuttgart 2017.
8. Heiko Bellmann, Błonkówki. Przewodnik entomologa, Warszawa 2011.
9. Anja Eder, Wildbienenhelfer, Rheinbach 2018.
10. https://www.researchgate.net/publication/273784233_%27Bee_Hotels%27_as_Tools_for_Native_Pollinator_Conservation_A_Premature_Verdict