Domek dla owadów, znany również jako hotel dla owadów, to sztucznie stworzone miejsce lęgowe, coraz popularniejsze w przydomowych ogródkach, permakulturze, a także miejscach prowadzących edukację ekologiczną. Obserwacja pszczół w domkach jest o wiele łatwiejsza niż poszukiwania w naturalnych siedliskach. Ponadto gatunki samotne zamieszkujące materiały gniazdowe są bardzo łagodne, a ich obserwacja jest zupełnie bezpieczna. W tym wpisie spróbuję wytłumaczyć jak działa domek dla owadów oraz jak stworzyć przyjazne otoczenie dla pszczół gniazdujących w domku dla owadów, by zachęcić je do zasiedlenia naszej konstrukcji.

Jak działa domek dla owadów

Domek dla owadów ma przeważnie formę zadaszonego pudełka, do którego wkładane są kawałki nawierconego drewna lub rurki zaślepione od tyłu kolankiem. Takie konstrukcje przyciągają gatunki pszczół preferujące gniazdowanie w pustych tunelach.

Przykładowa rurka z trzciny wkładana do domku dla owadów: 1) otwór wlotowy, 2) kolanko (fot. Kasia Miesierka)
Tutaj inny przykład cięcia rurek, gdzie kolanko jest w środku przez co rurka uzyskuje dwa wloty, po obu stronach (fot. Kasia Miesierka)

Pszczoła budując gniazdo, tworzy w pustych tunelach komórki jedna za drugą. Każda komórka zaopatrzona zostaje mieszaniną pyłku i nektaru, a następnie zostaje w niej złożone jajo. Po zakończeniu budowy gniazda pszczoła zamyka otwór wlotowy. W zależności od gatunku zamknięcie może stanowić glina, kamienie, żywica, kawałki roślin i inne materiały.

Cały rozwój pszczoły przebiega wewnątrz komórki gniazdowej. Larwa zjada pokarm, po czym przędzie kokon. Nowe pokolenie samic i samców zimuje przeważnie jako poczwarki i wychodzi na wiosnę przyszłego roku. Cykl się powtarza.

Otwarte gniazdo pszczoły: 1) jajo, 2) mieszanina pyłku i nektaru, 3) ścianki oddzielające komórki gniazdowe (fot.Kasia)

W każdej komórce rozwija się jedna pszczoła.

Kolejny etap prezentowany w otwartym gnieździe: 1) kokony pszczoły, 2) ścianki oddzielające komórki gniazdowe (fot. Kasia Miesierka)

Jak zrobić domek dla owadów

Domek dla owadów powinien być zabezpieczony przed opadami atmosferycznymi, a także przed silnym południowym słońcem. Najlepsza jest orientacja konstrukcji na wschód lub południowy-wschód, ponieważ umożliwia to pszczołom pracę już od wczesnych godzin porannych.

Do takiego domku wkładamy poziomo wydrążone i wysuszone materiały gniazdowe. Najpopularniejsze tworzone są z rurek trzcinowych, ale warto poeksperymentować też z innymi materiałami. Dobre są takie, które mają kolanko (np. serdecznik chętnie zasiedlany przez samotki) lub posiadają nadający się do wydrążenia rdzeń (np. czarny bez, który wybierają u mnie miesierki). Aby zwiększyć różnorodność gatunkową pszczół w domku, dobrze by zakres średnicy otworów wlotowych wynosił od 2 mm do 8 mm.

Na zdjęciach zaprezentowana różnorodność gatunków pszczół gniazdujących w domku dla owadów. (fot. Kasia Miesierka)

Zamiast rurek w domku można włożyć również kawałki nawierconego drewna.

Dzikie pszczoły mogą gnieździć się również w krótkich tunelach, jednak by zapewnić im optymalną możliwość rozwoju, głębokość rurek powinna wynosić przynajmniej mniej więcej dziesięciokrotność średnicy otworu wlotowego. Gdy oferowane są krótsze tunele, w przypadku niektórych gatunków pszczół, proporcje płci zmieniają się na korzyść samców. Zajmą również większe średnice, jednak wymaga to od nich często większej ilości lotów po materiał gniazdowy i większą pracę przy budowie gniazda, co może wpływać na spadek liczby potomstwa.

Inne owady gniazdujące w domku dla owadów

W domku tworzonym z myślą o pszczołach gniazdo założyć mogą też: osowate, grzebaczowate oraz inne – preferujące ten sposób gniazdowania. Bywa, że towarzysząca pszczołom fauna przeważa liczebne i gatunkowo pszczoły, które w nim zamieszkują. Stąd słuszniejsze wydaje się nazywać taką konstrukcję domkiem dla owadów a nie domkiem dla pszczół.

Wybrane żądłówki gniazdujące w domku dla owadów (fot. Kasia Miesierka)

Jak zwabić pszczoły do domku dla owadów

Najlepiej siejąc w pobliżu odpowiednie rośliny dla dzikich pszczół.

Dzikie pszczoły nie latają tak daleko jak pszczoła miodna. Przeciętnie jest to 300 metrów (przedział lotów mieści się w zakresie od 150 do 2000 m). Pokonywanie dużej odległości między domkiem a zdobywanym pokarmem wymaga dużej ilości energii. Sprawia to również, że gniazda dłuższy czas pozostają bez opieki. Wpływa to na ilość utworzonych komórek oraz ryzyko spasożytowania.

Skład gatunkowy zmienia się w ciągu sezonu i inne pszczoły zobaczymy wiosną, a inne w pełni lata. Dlatego ważne jest, by przez cały sezon wegetacyjny pszczoły miały dostęp do kwitnących roślin. Nie jest też bez znaczenia, co dla nich posiejemy, ponieważ dzikie pszczoły wykazują preferencje w stosunku do odwiedzanych roślin, np. murarka rzepakowa odwiedza tylko rośliny z rodziny kapustowatych, a murarka żmijowcowa rośliny z rodziny ogórecznikowatych z preferencją do żmijowca zwyczajnego.

Ponieważ dzikie pszczoły nie produkują miodu, wybierając nasiona dla dzikich pszczół nie szukajmy, by na etykiecie widniał napis „Rośliny miododajne”. Poniżej zaprezentowałam zestawienie roślin odwiedzanych przez różne gatunki pszczół, gniazdujące w domku dla owadów.

Rośliny dla wybranych gatunków pszczół gniazdujących w domku dla owadów

MURARKA OGRODOWA (Osmia bicornis)więcej informacji o pszczole
dąb szypułkowy, dąbrówka rozłogowa, gorczyca polna, grusza pospolita, jaskier ostry, jabłoń domowa, jasnota plamista, jeżyna krzewiasta, klon polny, koniczyna biała, koniczyna łąkowa, konikleca czubata, lak pachnący, mak wątpliwy, rezeda żółta, róża dzika, sparceta siewna, śliwa tarnina, wierzba, wyka płotowa, żmijowiec zwyczajny, żywokost lekarski
MURARKA LUCERNOWA (Osmia caerulescens)więcej informacji o pszczole
czyściec prosty, bluszczyk kurdybanek, dąbrówka rozłogowa, dziurawiec zwyczajny, cieciorka pstra, głowienka pospolita, jaskier ostry, jaskier rozłogowy, jasnota biała, komonica zwyczajna, koniczyna biała, koniczyna łąkowa, lucerna siewna, nostrzyk biały, sparceta siewna, szałwia łąkowa, wyka płotowa, wyka ptasia, żmijowiec zwyczajny
MURARKA RZEPAKOWA (Osmia brevicornis)więcej informacji o pszczole
gorczyca polna, gorczycznik pospolity, kapusta czarna, kapusta rzepak, kapusta warzywna, kapusta właściwa, lak pachnący, miesiącznica roczna, miesięcznica trwała, pszonak pępawolistny, stulisz wschodni, wieczornik damski,
MURARKA ŻMIJOWCOWA (Hoplitis adunca)więcej informacji o pszczole
żmijowiec zwyczajny
MURARKA OSTROŻENIÓWKA (Osmia leaiana)
cykoria podróżnik, chaber łąkowy, goryczel jastrzębcowaty, oset kędzierzawy, ostrożeń lancetowaty, ostrożeń polny, popłoch pospolity, pępawa dwuletnia, prosienicznik szorstki, przgorzan kulisty, starzec Jakubek
MURARKA OSTÓWKA (Osmia niveata)
ostrożeń lancetowaty, ostrożeń polny, oset kędzierzawy, oset zwisły, popłoch pospolity, chaber bławatek, chaber driakiewnik, chaber nadreński, łopian większy, przgorzan kulisty, goryczel jastrzębcowaty
NOŻYCÓWKA DZWONKOWA (Chelostoma capanularum)
dzwonek brzoskiwniolistny, dzwonek okrągłolistny, dzwonek pokrzywolistny
NOŻYCÓWKA JASKRZANKA (Chelostoma florisomne)
jaskier ostry, jaskier bulwkowy, jaskier rozłogowy, jaskier kosmaty
NOŻYCÓWKA DZWONKOWA (Chelostoma rapunculi)więcej informacji o pszczole
dzwonek okrągłolistny, dzwonek pokrzywolistny, dzwonek brzoskwiniolistny, dzwonek skupiony, dzwonek szczeciniasty, dzwonek szerokolistny
WAŁCZATKA WIELOGUZKA (Heriades crenulatus)
oman wierzbolistny, oman szorstki, oman wielki, oman wąskolistny, oman łąkowy, rumian żółty, rumian polny, krwawnik pospolity, wrotycz pospolity, starzec Jakubek, starzec zwyczajny, nagietek lekarski, ostrożeń lancetowaty, oset kędzierzawy, chaber nadreński, cykoria podróżnik, prosienicznik szorstki, goryczel jastrzębcowaty, mlecz polny, pępawa zielona
WAŁCZATKA DWUGUZKA (Heriades truncorum) – więcej informacji o pszczole
oman wielki, oman szorstki, kołotocznik wierzbolistny, rumian żółty, rumian polny, krwawnik pospolity, wrotycz pospolity, starzec Jakubek, starzec zwyczajny, nagietek lekarski, ostrożeń lancetowaty, oset kędzierzawy, chaber nadreński, cykoria podróżnik, goryczel jastrzębcowaty, mlecz polny
MIESIERKA DWUZĘBNA (Megachile ericetorum)
komonica zwyczajna, groszek szerokolistny, groszek różnolistny, groszek leśny, groszek bulwiasty, groszek pachnący, wilżyna ciernista, wilżyna rozłogowa, cieciorka pstra, groch zwyczajny, fasola zwykła,
MIESIERKA NIEDOPASKA (Megachile versicolor)więcej informacji o pszczole
oman wierzbolistny, oman wielki, ostrożeń lancetowaty, chaber łąkowy, goryczel jastrzębcowaty, żmijowiec zwyczajny, driakiew wonna, komonica zwyczajna, nostrzyk biały, groszek żółty, sparceta siewna
MIESIERKA RÓŻÓWKA (Megachile centuncularis)więcej informacji o pszczole
oman wierzbolistny, ostrożeń lancetowaty, chaber łąkowy, chaber nadreński, dziewięćsił pospolity, cykoria podróżnik, goryczel jastrzębcowaty, driakiew wonna, komonica zwyczajna, groszek leśny, wilżyna ciernista, dziurawiec zwyczajny

Dlaczego mój domek dla owadów nie działa?

Poniżej najczęstsze przyczyny niedziałających domków:

  • Oferowane w sprzedaży domki często nie mają zamkniętych przestrzeni tunelów, a średnice otworów są za duże lub za małe. Gdy brak jest odpowiedniej średnicy, zdarza się, że pszczoła wybiera dostępną większą. Budowa takiego gniazda wymaga od niej jednak większej ilości użytego materiału do budowy ścianek przedzielających komórki czy zamknięcia gniazda.
  • Wypełnienie szyszkami, sianem, patyczkami nie ma znaczenia dla pszczół, ale z chęcią korzystają z niego pająki.
  • Przyczyną braku gniazdujących pszczół może być także brak bazy pokarmowej w postaci odpowiednich kwitnących roślin.
  • Przy okazji wspomnę o domkach dla motyli.
    Przeprowadzone badania wykazały, że domki dla motyli przeważnie zajmowane są przez pająki oraz osowate. To nie oznacza, że nie powinniśmy ich stosować (klecanki są świetnymi owadami do obserwacji), jednak nie powinno się ich promować jako pomocy dla motyli. Niedawno usłyszałam od jednego z działaczy, że ma świadomość, że domek dla motyli nie działa, ale stawiane są one jedynie w celach edukacyjnych. Wypowiedź tę odebrałam jako esencję działań marketingowych, które obserwuję w ostatnich miesiącach, gdzie edukacja daje złudne wrażenie pomocy, a w żaden sposób nie poszerza wiedzy na temat owadów.

Na zakończenie

Hotele dla owadów nie powinny być rozumiane jako bezpośrednia ochrona gatunków ze względu na to, że przeważnie zamieszkują je pszczoły pospolite, jak np. murarka ogrodowa (Osmia bicornis). Rzadko występujące gatunki pszczół, wymagające specjalnej ochrony, związane są zazwyczaj ze specyficznymi strukturami siedliskowymi lub określonymi gatunkami roślin. Budując domki – raczej im nie pomożemy.

Domki dla owadów mogą nieść ze sobą wartość edukacyjną, jednak dzieje się to bardzo rzadko. Śledzę różne medialne kampanie promujące pomoc dzikim pszczołom i widzę, że więcej przynoszą one korzyści komercyjnych, niż realnej pomocy pszczołom czy rzetelnej edukacji. Sprzedawane w sklepach ogrodniczych czy rozdawane w kampaniach promocyjnych firm domki przeważnie są źle wykonane, a przez to niezasiedlane, co powoduje u ich właścicieli zniechęcenie i sceptyczne podejście do wszelkich działań związanych z ochroną owadów zapylających.

Promuje się zakup kokonów pszczół nawet do hodowli amatorskiej. Trzeba mieć jednak świadomość, że w żaden sposób nie poprawia to dobrostanu dzikich pszczół. Przykłady ze Stanów Zjednoczonych pokazują, że handel kokonami, a także ich masowe przemieszczanie, może być przyczyną rozprzestrzeniania groźnych dla pszczół patogenów [2,3].

Już serio kończę

Parę lat temu czytałam „Żądła rządzą” Goulsona. Jest tam fragment opisujący zakup przez autora kawałka ziemi rolnej, którą zamienił w łąkę. Najważniejsze było dla mnie, jak to zrobił. Dał ziemi odżyć, pojawić się kwiatom. A powoli powróciły na te tereny trzmiele, ptaki i inne zwierzęta. To, co urzekło mnie w tym fragmencie, to cierpliwość, a nie nastawienie od razu na efekty.

Łąka nadal ma przed sobą długa drogę. Jej rozwój może potrwać kolejnych dwadzieścia czy trzydzieści lat. (…) Z ogromną satysfakcja obserwuję, jak przyroda sama się odradza. (…) Przyroda jest odporna, potrzebuje tylko trochę przestrzeni i czasu. Oczywiście nie zmienimy całej Europy w ukwieconą łąkę – na pewno bardzo piękną – ale z pewnością da się znaleźć miejsce na więcej takich jak moja, gdzie różnorodność interakcji między pszczołami, kwiatami, bakteriami, wężami, sasankami, ptakami i wieloma innymi organizmami można przywrócić w całej ich wspaniałej złożoności.

Niektórzy mają kawałek ziemi, działkę, ogródek, miejsce na balkonie. Czyż nie lepiej tworzyć raj, niż na siłę ściągać mieszkańców? Znam tę niecierpliwość. Chciałabym obserwować murarkę rogatą (Osmia cornuta) w swoim domku, ale zawsze wtedy myślę, czyż nie będzie cudowniejszym dzień, w którym kiedyś sama do mnie przyleci? I tak sobie po kawałku dosiewam, grabię, wycinam, by każdy kolejny gatunek, który trafi do mnie z wiatrem znalazł coś dla siebie i był dla mnie radością. Czekam.

Oznaczenia owadów: Darek Ogrodnik

Źródła i dodatkowa lektura

  1. Johnson, Terry W., Out My Backdoor: Do Butterfly Boxes Work? GA DEPARTMENT OF NATURAL RESOURCES.
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Ascosphaera_aggregata
  3. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/002220119190178S
  4. Domki dla złotooków dołączane do komercyjnych domków też nie spełniają swojej funkcji: https://www.lfl.bayern.de/mam/cms07/ipz/dateien/hopfen_florfliegen_weihrauch_bull_ins_61_2008.pdf
  5. Flaga S., Rośliny pożytkowe pszczół samotnic, Kraków 2015.
  6. P. Westrich: Wildbienen Deutschlands, Stuttgrat 2018.
  7. H. Wiesbauer, Wilde Bienen: Biologie – Lebensraumdynamik am Beispiel Österreichs – Artenporträts, Stuttgart 2017.
  8. Heiko Bellmann, Błonkówki. Przewodnik entomologa, Warszawa 2011.
  9. Anja Eder, Wildbienenhelfer, Rheinbach 2018.
  10. https://www.researchgate.net/publication/273784233_%27Bee_Hotels%27_as_Tools_for_Native_Pollinator_Conservation_A_Premature_Verdict

Jestem miłośniczką żądłówek i założycielką strony dzicyzapylacze.pl. Oprócz publikowania artykułów o dzikich pszczołach i innych żądłówkach, na stronie opracowuję jej główne elementy. Szczególnie zajmuje mnie sposób gniazdowania oraz metody ochrony siedlisk żądłówek. [Opublikowane artykuły]

9 komentarzy

  1. Ostatni dzień starego roku,znaczy się, Sylwester- siedzę i czytam z wypiekami artykuł o domkach dla pszczół (i motyli.. matko,co następne,to może jeszcze domki dla ptaków?!.. a nie,czekaj.. )
    I jeszcze w pierwszej chwili lekka dezorientacja- skąd w treści o patykach kokaina?? A dopiero po chwili dotarło,że chodziło tylko o „handel kokonami” – 0_o

    Jak zwykle już- przepiękne fotografie,przejrzyste podanie na tacy wieeelkiej porcji wiedzy,i co ciekawsze,wraz z bibliografią- więc po raz kolejny bezwstydnie przykadzę,że serio serio,nie masz w naszej okolicy niczego nawet w połowie tak zaangażowanego i prowadzonego z taką miłością do Natury- to widać,słychać i czuć,no po prostu my wsie w szokie!

    Wszystkiego najlepszego w tym ciekawym Nowym Roku- jak najwięcej zdrowia i zapału do obserwacji i kolejnych odkryć :->

    P.S.
    Prawdopodobnie trzeba mieć „to coś”- mnie akurat domek nie wyszedł, i ni hu hu nic tam nie zamieszkało- a odstawiłem taki,że jakbym mógł, tobym sam tam zamieszkał, a tu taka wzgarda,nawet pół pająka nie znalazłem.
    Ehh..

    • Dzięki Waldku za miłe słowa 🙂
      Napisz do mnie maila, bo nie mogę znaleźć w korespondencji. Jeżeli będziesz miał ochotę, to podzielę się z Tobą „tym czymś” 😉
      Mam trochę nasion, to bym Ci wysłała.
      Wszystkiego dobrego w Nowym Roku! Pszczół mnóstwa!

  2. 1. Zadziwiło mnie jedzenie żmijowca (przez pszczoły), bo to naturalny narkotyk. Zresztą uzywany przez wiele owadów a kiedyś przez słowian.
    2. zawsze uważałem, że jeśli ludzie chca mieć w miastach zwierzęta i ptaki to musza mieć i owady i szczury i nornice i wiele innych rzeczy. Takie małe ruderalne ogrodzone tereny po 1000m2 sa czyms normalnym. I powinno to robic miasto. Tak jak oswietlenie, hydranty, studnie i fontanny co 1km miasta.
    3. a co do ekofaszystów to sie nimi nie przejmować. to minie a ekolodzy prawdziwi zawsze byli. Przezyjemy ten głupi czas

  3. A już mieliśmy zbudować domek dla owadów i napełnić go patyczkami, szyszkami, trocinami wszystkim tym co widzieliśmy w konstrukcjach gotowych domków które kosztują krocie. Bardzo cenna lektura… a szyszki wykorzystamy do dekoracji 🙂

Napisz komentarz

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.